Sposoby wyrażania wiary Kościoła w Ducha Świętego

Pierwsi Ojcowie Kościoła i pisarze patrystyczni mieli bardzo poważne trudności ze  ukazaniem prawdy o Duchu Świętym. Nie mówiąc o tym, że rozumieli ją tylko w małym stopniu. Do jej wyrażenia najczęściej używali pojęć i sformułowań biblijnych, ale one w miarę dobrze oddawały tylko sposób działania Ducha Świętego, natomiast trudno było przy ich pomocy wyrazić kim On jest. Przy pomocy tych wyrażeń można też było opisać doświadczenie Jego działania, co zresztą było najbliższe chrześcijanom. Wskazywali zatem na aktualne przejawy działania Ducha Świętego, albo przywoływali wydarzenia z przeszłości, również te z okresu przed wcieleniem. Mniej natomiast zastanawiali się nad naturą Ducha Świętego, czyli nie szukali odpowiedzi na pytania: kim On jest? jaka jest Jego natura?  jak wyjaśnić Jego miejsce w Trójcy Świętej? Brakowało im nie tylko właściwej terminologii. Te i podobne pytania należą do teologii, a ta była w tym czasie w powijakach. Nie było jeszcze ludzi przygotowanych do jej uprawiania.

Biskupi w swoich kazaniach i listach, a pierwsi apologeci chrześcijańscy w swoich apologiach, wspominali osobę Ducha Świętego. Wymieniali ją wraz z Bogiem Ojcem i Synem Bożym. Czasem krótko objaśniali przy pomocy tekstów ewangelii czy też innych tekstów nowotestamentalnych. Przypominano zwłaszcza znane wydarzenia, w których Duch Święty objawiał się w sposób szczególny. Wracano więc do sceny chrztu Chrystusa w Jordanie i do wydarzeń w dzień Pięćdziesiątnicy.

W kształtowaniu się wiary Kościoła i w pierwotnej pneumatologii bardzo ważne było Wyznanie Wiary składane w chwili chrztu. Wówczas każdy z chrzczonych musiał stwierdzić, że wierzy w Ducha Świętego. O to przyjmującego chrzest pytał biskup, który udzielał chrztu. Właśnie przy okazji udzielania chrztu najczęściej przypominano osobę Ducha Świętego. Wówczas wyznawano wiarę w Jego istnienie i dostrzegano znak Jego działalności.