Paradoksalnie dyskusje na te tematy prowokowali również wrogowie religii katolickiej. Tak było w przypadku Orygenesa. Pogański myśliciel Celsus wykpiwał w swym dziele szydzącym z chrześcijaństwa scenę ukazania się Ducha Świętego w postaci gołębicy podczas chrztu Chrystusa. W odpowiedzi Orygenes musiał się zająć egzegezą tej sceny i wyjaśnić jej sens i to w sposób zrozumiały także dla pogańskich czytelników. Został zatem sprowokowany do przedstawienia niektórych elementów prawdy o Duchu Świętym.

Były też sytuacje, że traktaty o Duchu Świętym powstawały na zamówienie. Tak powstał pierwszy w języku łacińskim traktat poświęcony Duchowi Świętemu. Jego autorem jest św. Ambroży. Historia tego dzieła jest nader interesująca. Dzieło powstało na prośbę cesarza Gracjana. Cesarz chciał się przygotować do chrztu i prosił biskupa o wyjaśnienie prawd wiary zawartych w Credo. Biskup Mediolanu takie wyjaśnienie napisał, a wtedy cesarz poprosił o dodatkowe wyjaśnienie prawdy o Duchu Świętym. Być może szczególne zainteresowanie cesarza tą kwestią wynikało z tego, że akurat rozpoczęły się na Wschodzie spory pneumatologiczne i Gracjan chciał się lepiej orientować w tej materii. Św. Ambroży prośbie cesarza zadośćuczynił i zamówiony traktat napisał. Zebrał i przepracował homilie, które wcześniej na ten temat głosił. Uporządkował je, poszerzył w niektórych miejscach i tak powstał obszerny traktat składający się z trzech części. Traktat ma charakter bardzo naukowy, oparty na dogłębniej egzegezie Pisma Świętego. Może to dowodzić solidnej formacji intelektualnej adresata, w tym wypadku cesarza Gracjana.

Nie można również zapomnieć o indywidualnych fascynacjach niektórych Ojców Kościoła tą problematyką. Tytułem przykładu można wskazać św. Augustyna. Od młodości intrygował go temat Trójcy Świętej. Jeszcze przed chrztem denerwował go ten dogmat, bo go w ogóle nie mógł zrozumieć. Po chrzcie zaczął bardzo skrupulatnie zbierać materiały dotyczące tej problematyki i dogłębnie je studiował. Właśnie dzieło O Trójcy Świętej, w którym ukazał bardzo oryginalne ujęcie prawdy o Duchu Świętym jest owocem tych osobistych fascynacji i studiów.

LITERATURA POLECANA:

• B. Częsz, Duch Święty i Eucharystia w świetle teologii patrystycznej, „Wrocławski Przegląd Teologiczny”, 5(1997), s. 51 – 61.
• K. Macheta, Pneumatologiczny wymiar sakramentologii św. Ambrożego, „Vox Patrum”  7(1987), z. 12-13, s. 261-281. 
• A. Niewęgłowski, Duch Święty oraz Jego działanie w pismach dogmatycznych i ascetycznych św. Ambrożego, „Roczniki Historii Kościoła” 5(2013), s. 270-275.
• H. Pietras, Uświęcające działanie Ducha Świętego według Orygenesa, „Vox Patrum” 8(1988), z. 15, s. 635-648.
• E. Stanula, Dar Ducha Świętego w ujęciu św. Hilarego z Poitiers, w: Droga doskonalenia chrześcijańskiego w epoce patrystycznej, F. Drączkowski, J. Pałucki, M. Szram (red.), Lublin1997, s. 137-150.
• A. Żurek, Duch Święty jako Dar i Miłość według świętego Augustyna, „Tarnowskie Studia Teologiczne 17(1998), s. 37- 46.