Związek Ducha Świętego z sakramentami

Dla Ojców Kościoła było rzeczą oczywistą, że zadaniem Ducha Świętego jest uświęcanie człowieka. To wynika niejako z Jego natury, bo przecież jest on „Święty” ze swej istoty. Tę funkcję uświęcania Duch Święty spełnia przede wszystkim w sakramentach, w których działa. Mówiąc o sakramentach mamy na myśli głównie sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, bo to na nich koncentrowała się uwaga Ojców. Swoje przeświadczenie opierali po części na wypowiedziach Pisma Świętego, a po części był to efekt ich spekulatywnych dociekań.

Działanie Ducha Świętego rozpoczynało się w chrzcie świętym. Katoliccy duszpasterze i teologowie zdawali sobie  z tego doskonale sprawę, jakkolwiek nie zawsze to głośno wyrażali. Początkowo przyjmowano to jako coś oczywistego, bez komentowania. Dopiero, gdy zaczęły się kontrowersje wokół udzielania chrztu w III wieku, podjęto temat Ducha Świętego i Jego roli w tym sakramencie.

Najwięcej do powiedzenia w tej materii miał wtedy św. Cyprian, biskup Kartaginy (+ 258). Za jego czasów wybuchł spór o to, kto może ważnie udzielać chrztu. Chodziło zwłaszcza o chrzest udzielany przez heretyków. Biskup Cyprian stał na stanowisku, że chrztu mogą udzielać tylko ci, którzy należą do Kościoła, bo tylko w Kościele jest Duch Święty. Kościołowi Chrystus Ducha Świętego obiecał i rzeczywiście go Nim obdarował. Teraz Duch Święty działa tylko w Kościele, stając się źródłem uświęcenia członków Kościoła. W ten sposób działa w chrzcie gładząc wszystkie grzechy i stając się źródłem świętości człowieka. Odpuszczenia grzechów można doznać tylko tam, gdzie jest Duch Święty i stąd tylko Kościół może być miejscem ważnego i skutecznego chrztu.