W powołanym do życia w 1838 roku Instytucie Teologicznym w Tarnowie od samego początku dbano o dobry poziom wychowawców i profesorów. Wytyczne władz austriackich wskazywały, że nad całością formacji oraz sprawami gospodarczymi Seminarium Duchownego miał czuwać rektor, po 1855 roku każdorazowy ksiądz rektor jako główny kierownik zakładu miał pisać sprawozdania biskupowi i władzom świeckim.

Kapłan wskazywany przez ordynariusza na rektora seminarium musiał uzyskać aprobatę władzy cesarskiej, początkowo obowiązywał także konkurs. Od 1883 roku do zatwierdzenia rektora potrzebny był tylko wniosek biskupa diecezjalnego. Rektorowi w formowaniu alumnów pomagali: wicerektor, ojciec duchowny i dwóch prefektów. We wcześniejszych odcinkach mogliśmy przeczytać już o pierwszym rektorze utworzonego seminarium tarnowskiego księdzu Michale Królu, znakomitym profesorze Pisma Świętego. Pozostali przełożeni, którzy jako pierwsi sprawowali te strategiczne dla diecezji funkcje to: wicerektor – ksiądz Józef Matuzński, ojciec duchowny Franciszek Karkoszka, prefekci – ksiądz Ignacy Antecki i ksiądz Klemens Popiel.

  Uniwersytet Wiedeński działa od XIV wieku. Jest na nim Wydział Teologii Katolickiej, ale i Wydział Teologii Protestanckiej. Autorstwa Bwag - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=39554779

Obok bezpośrednich przełożonych ważną rolę w przygotowaniu kandydatów do posługi duszpasterskiej na konkretnych parafiach odgrywali księża profesorowie. Począwszy od biskupa Franciszka Zachariasiewicza kolejni biskupi tarnowscy powoływali na poszczególne katedry najlepiej przygotowanych kapłanów.

W pierwszym okresie istnienia Instytutu Teologicznego w Tarnowie księża profesorowie zdobywali swoje stopnie naukowe na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego. Było to zgodne z rozporządzeniem cesarskim z 4 kwietnia 1817 roku. Dla diecezji tarnowskiej przewidywano 6 miejsc na Wydziale Teologicznym w Wiedniu. Księża wyjeżdżający na studia do stolicy monarchii habsburskiej byli objęci od strony materialnej opieką funduszu religijnego. Stypendium wynosiło 1000 florenów rocznie. W kolejnych latach zwiększono liczbę studiujących w Wiedniu do 8 księży. W roku 1860 biskup Pukalski otrzymał zgodę od władz austriackich na to, aby kapłani z diecezji tarnowskiej mogli studiować w Innsbrucku i Rzymie.

W pierwszych latach tworzenia się Instytutu Teologicznego było w Tarnowie 7 katedr i 6 profesorów z tytułem doktora. Począwszy od roku akademickiego 1838/1839 wykłady z historii Kościoła i prawa kanonicznego objął ksiądz dr Feliks Godziemba Sosnowski, w latach 1822-1838 był ojcem duchownym w seminarium pastoralistów i profesorem teologii pastoralnej.

W 1842 roku ksiądz Sosnowski odszedł na Uniwersytet do Krakowa, chwilowo zastępował go ksiądz Klemens Popiel, a od 1843 roku historię Kościoła wykładał ksiądz Ludwik Ruczka, rok później po udanym konkursie objął również katedrę prawa kanonicznego. Z wykładów musiał jednak zrezygnować ponieważ był podejrzewany o nielojalność. Po opuszczeniu katedry ksiądz Ruczka został proboszczem w Kolbuszowej. Jego następcą został w 1850 roku ksiądz Wawrzyniec Gwizdoń, który zdobył tytuł profesora zwyczajnego i doktora.

Stary Testament zaczął wykładać ksiądz dr Antoni Gałecki, choć sam zgłosił swoją kandydaturę na katedrze pozostawał tylko rok. Był Wikariuszem Apostolskim w Krakowie, tam też przyjął sakrę biskupią. Znani nam z poprzednich odcinków ksiądz Walerian Serwatowski przyjął katedrę Nowego Testamentu, a katedrę teologii moralnej ksiądz Antonii Herr – wychowanek cesarskiego Konwiktu w Wiedniu.

Katedrę dogmatyki objął ksiądz dr Jan Dziubasik, profesor zwyczajny, po studiach w Wiedniu. Właściwie od samego początku podjęcia wykładów w Instytucie Teologicznym w Tarnowie ksiądz Dziubasik zgłaszał się do konkursów proboszczowskich. Jego starania nie poszły na marne. Najpierw został proboszczem w Rajczy, a następnie zastąpił biskupa Pukalskiego w Żywcu. Tam też zmarł w 1872 roku.

Kolejnym profesorem zwyczajnym dogmatyki był ksiądz Wojciech Grzegorzek. Studia specjalistyczne odbywał w Instytucie św. Augustyna w Wiedniu, tam też uzyskał stopień doktora teologii. Obok swojego doktoratu z teologii opublikował także rozprawę historyczno-dogmatyczną o Niepokalanym Poczęciu NMP. Zasłynął również jako znawca fauny i flory galicyjskiej. W dowód uznania przyjęto go do Towarzystwa Zoologicznego w Wiedniu. Jego pracę w tym zakresie publikowano w Krakowie, jak również w Berlinie. Ksiądz Grzegorzek był również proboszczem w Podegrodziu do 1857 roku, a od 1875 w Bochni. Zmarł w 1890 roku.

Za teologię pastoralną odpowiadał ksiądz Józef Wilczek, a za katechetykę i metodykę wstępnie kapelan klarysek w Starym Sączu – ksiądz Roman Przygodzki, a po jego śmierci wykłady tych przedmiotów przejął katecheta tarnowskiej szkoły głównej i wikariusz katedralny ksiądz Jakub Jaworski. W tamtym okresie uważano, że do prowadzenia wykładów z katechetyki i metodyki wystarczy doświadczenie katechetyczne i duszpasterskie.

Bibliografia

Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, maszynopis, Lublin 1971 r.; Ks. R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. M. Łabuz, Duchowieństwo Diecezji Tarnowskiej w latach 1886-1918, Tarnów 2007.