Utworzony w 1838 roku Instytut Teologiczny potrzebował jak każdy poważny ośrodek uniwersytecki zaplecza naukowego w postaci biblioteki. Pierwszym organizatorem i opiekunem biblioteki przy seminarium tarnowskim był ksiądz rektor Andrzej Rainer. Już w czasach Seminarium Pastoralistów w Bochni (1822), a następnie w Tarnowie (1827) pierwszy rektor tarnowskiego seminarium poczynił starania o urządzenie biblioteki oraz spisanie jej inwentarza. Obejmujący lata 1823-1836 pierwszy katalog seminaryjnej biblioteki nosi nazwę: "Consignatio Librorum ab Anno D. 1823 – Bibliothecae Seminarii Eppalis r. l. Tynecensis Bochnia adscriptorum" ("Świadectwo ksiąg od roku 1823 – Biblioteki seminarium biskupiego. Pochodzących z Tyńca, a spisanych w Bochni").

Wspomniane wyżej "Świadectwo" zawiera spis 50 książek w 70 tomach, zatem pierwsze zbiory seminaryjnej biblioteki można by pomieścić w jednej szafie. Były to głównie podręczniki zakupione lub przydzielone przez fundusz religijny. Ksiądz Rainer wpisywał jedynie tytuł i autora, dopiero jego następca ksiądz Ostrawski zaczął wymieniać także ofiarodawców. Do znacznego powiększenia biblioteki przyczynili się ksiądz Jakub Wessely, proboszcz w Zaborowie, który ofiarował Biblię dwutomową, oraz biskup Franciszek Pisztek, który przeznaczył dla potrzeb biblioteki 7 dzieł w 18 tomach. Do grona pierwszych ofiarodawców należy również ksiądz Marcin Pająk, wikariusz z Rabki, który przekazał 16 tomów. Jedna z pierwszych pozycji, jaką można było znaleźć w bibliotece seminaryjnej, był wydany w Przemyślu "Przyjaciel chrześcijańskiej prawdy", było to czasopismo skierowany przede wszystkim do kapłanów.

Po 1826 roku Seminarium Pastoralistów zostaje przeniesione do Tarnowa, a jego siedzibą staje się klasztor ojców bernardynów. Wówczas to ksiądz Wincenty Gałecki z Zakliczyna wychodzi z propozycją przekazania własnego księgozbioru dla potrzeb biblioteki seminaryjnej. Ksiądz Gałecki chciał w ten sposób zapewnić sobie fundację mszalną. W tego rodzaju fundacji fundator ofiarowywał daną rzecz na cele kościelne, lecz w zamian miał albo prawo do decydowania o przeznaczeniu tej rzeczy, albo zyskiwał prawo do nabożeństw w swojej intencji. Inicjatywa księdza Gałeckiego zakończyła się fiaskiem.

  Fragment zbiorów WSD w Tarnowie. arch. WSD w Tarnowie

Szansą na powiększenie zbiorów biblioteki seminaryjnej było przeznaczenie księgozbioru tynieckiego na potrzeby powstającego seminarium w Tarnowie. Przekazanie ksiąg z klasztoru w Tyńcu miało nastąpić zaraz po kasacie benedyktynów w 1816 roku. Upłynęło jednak kilkanaście lat zanim księgozbiór tyniecki trafił do Tarnowa. W 1827 roku zakończono przewożenie ksiąg z Tyńca do biblioteki kapitulnej, a w 1838 roku biblioteka kapitulna oddała księgi seminarium tarnowskiemu, ale nie wszystkie. Dopiero w 1893 roku ksiądz rektor Bąba otrzymał całość zbioru przekazanego z Tyńca do Tarnowa. Należy jeszcze nadmienić, że zbiory tynieckie tylko po części trafiły do diecezji tarnowskiej. Część książek wywieziono do Lwowa, niektóre udało się odzyskać, inne pozostały we Lwowie, gdzie mogły ulec zniszczeniu w czasie pożaru.

W pierwszym okresie tworzenia i funkcjonowania biblioteki możemy wyróżnić trzy podstawowe zespoły książek: podręczniki, szczególnie do nauki teologii, książki ofiarowane w latach 30-tych z klasztoru szczyrzyckiego, część księgozbioru tynieckiego. Księgi przywiezione ze Szczyrzyca i Tyńca posiadały przede wszystkim walor estetyczny i historyczny, były to bowiem starodruki, które niewiele przydawały się alumnom podczas studium. Przed opuszczeniem seminarium nowo wyświęcony ksiądz otrzymywał kilka książek dla potrzeb duszpasterskich. Pierwotnie książki te zamawiał rektor w porozumieniu z władzami państwowymi, które pokrywały koszt zakupu tych książek. Kapłan, który otrzymał takie książki, był zobowiązany do oddania za nie pieniędzy w najbliższym czasie.

W roku 1857 dzięki zaangażowaniu księdza Jana Fąferki, który pełnił funkcję prefekta w latach 1859-1870, sporządzono kolejną listę zawierającą kompletny inwentarz biblioteki z tamtego okresu (z niem.: "Bücherkatalog der Tarnower Seminar Bibliothek"). Z tej listy dowiadujemy się, że biblioteka seminaryjna posiadała wówczas 2158 dzieł. II połowa XIX wieku to czas, kiedy biblioteka w seminarium tarnowski rozrasta się z roku na rok. Wszystko za sprawą pojedynczych autorskich przekazów, jak również sporych księgozbiorów z prywatnych bibliotek księży, którzy po śmierci w całości lub częściowo zapisywali swoje książki dla biblioteki seminaryjnej.

Znaczące dla rozwoju biblioteki tarnowskiego seminarium było przekazanie prywatnych księgozbiorów przez księdza rektora Marcina Leśniaka. Były to głównie książki o treści teologicznej i historycznej w liczbie około 988 woluminów. Rektor Leśniak wpierał także państwowe ośrodki kulturalne i naukowe. 800 dzieł przekazał Stowarzyszeniu Rękodzielników Chrześcijańskich Gwiazda Tarnowska oraz gimnazjum tarnowskiemu, które otrzymało 263 dzieła w 578 woluminach. Dar księdza rektora Leśniaka ogromnie wzbogacił bibliotekę seminaryjną. Najcenniejszą księgą był inkunabuł z 1493 roku - "Rationale divinorum officiorum" Guillelmusa Durantego z dobrze zachowanym wpisem: "Z ksiąg księdza Marcina Leśniaka, prepozyta".

Bibliografia:

Ks. A. Nowak, Biblioteka Seminarium Duchownego w Tarnowie. Zarys historyczny, maszynopis, Tarnów 1967 r., J. Marszalska, Najcenniejsze Zabytki Piśmiennictwa. W zbiorach Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie, Tarnów 1999 r., Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, maszynopis, Lublin 1971 r.; Ks. R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. M. Łabuz, Duchowieństwo Diecezji Tarnowskiej w latach 1886-1918, Tarnów 2007.