Wojna zakończy się przed Bożym Narodzeniem

"War will be over before Christmas" (Wojna zakończy się przed Bożym Narodzeniem). Tego typu nagłówki, będące pobożnymi życzeniami można było przeczytać w europejskich gazetach po 28 lipca 1914 roku, kiedy to decyzją cesarza Franciszka Józefa I Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, a tym samym rozpoczęła się Wielka Wojna, która trwała 4 lata i 4 miesiące oraz pochłonęła miliony ofiar. Ta wojna, której punktem zapalnym był udany zamach z dnia 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie na następcę tronu austriackiego Franciszka Ferdynanda i jego żonę Zofię zniszczyła stary dobry porządek europejski, a w swoich skutkach przyniosła światu wojnę. 

W Polsce opisując I wojnę światową skupiamy się przede wszystkim na aspekcie niepodległościowym. Dla naszej Ojczyzny koniec działań wojennych z lat 1914-1918 to początek długo oczekiwanej suwerenności. Warto jednak pamiętać, że Polacy walczyli w tej wojnie po obydwu stronach frontu, a ziemie polskie były areną walk między państwami centralnymi a Rosją. To właśnie na terenie Galicji 2 maja 1915 roku doszło do przełamania frontu pod Gorlicami nad rzeką Ropą. Bitwa pod Gorlicami była kluczowa dla kontrofensywy austriacko-niemieckiej na froncie wschodnim. Jednak zanim doszło do tego zwycięstwa pierwsze miesiące wojny nie napawały optymizmem po stronie państw centralnych. Austria nie uporała się z Serbią, a na teren Galicji wkroczyły wojska rosyjskie. 

Dla Seminarium Duchownego w Tarnowie wybuch wojny również oznaczał regres i okres stałej niepewności i problemów związanych z organizacją roku formacyjnego. Wojsko austriackie wkroczyło do gmachu seminaryjnego i zajęło go na potrzeby szpitala wojskowego. Oszczędzono wówczas kaplicę i bibliotekę. Przełożeni i alumni byli zmuszeni opuścić budynek seminarium. Szczególnie dla księdza rektora Dutkiewicza wydarzenia te były swoistym kielichem goryczy, który musiał wychylić. Dzięki jego staraniom gmach seminaryjny został gruntownie odnowiony. Teraz musiał pogodzić się z jego utratą.

Przełożeni podejmują ostatecznie decyzję o rozpoczęciu nowego roku formacyjnego w Seminarium Duchownym. Kurs I i IV zostały umieszczone w Małym Seminarium, a II i III w gospodarstwie seminaryjnym w Błoniu pod Tarnowem. Klerykami, którzy pozostali w Tarnowie opiekował się ojciec duchowny ksiądz Kacper Mazur. W Błoniu prowadził alumnów rektor Dutkiewicz. Kiedy front osadził się na linii Dunajca alumni odbywający formację w Błoniu musieli zostać rozesłani do domów. Od listopada 1914 roku do maja 1915 roku rozpoczęła się rosyjska okupacja Tarnowa. Klerycy nadal nie mogli wrócić do swojego gmachu.

Postanowiono wówczas zakupić dwa domy prywatne. Jeden przy ul. Seminaryjskiej, zaś drugi przy ul. Lipowej. W pierwszym umieszczono alumnów z I i IV roku, a w drugim z II i III. Kwestie lokalowe zostały rozwiązane, ale rzeczywistość wojenna i okupacyjna odciskała z każdym miesiącem coraz boleśniejsze piętno. 

W okresie wojennym dotowanie seminarium ze strony państwa było niewystarczające. Ceny zmieniały się niespodziewanie, zdobycie podstawowych towarów było bardzo trudne. Rektor Dutkiewicz widząc z jednej strony marne racje żywnościowe kleryków i profesorów, a z drugiej brak zaplecza gospodarczego seminarium nieraz sam udawał się na poszczególne probostwa, gdzie prosił księży o pomoc w utrzymaniu alumnów. To właśnie wtedy zostaje pogłębiona wśród duchowieństwa tarnowskiego świadomość odpowiedzialności za seminarium. Wcześniej znakomita większość nie widziała takiej potrzeby, ponieważ funkcjonował fundusz religijny. 

W sprawach gospodarczych pomagał rektorowi wicerektor, którym od 1913 roku był ksiądz Franciszek Paryło pełnił on również funkcję wykładowcy historii Kościoła. Zastąpił go znakomity muzyk ksiądz Wojciech Orzech, a od 1919 roku wicerektorem został ksiądz Antoni Gawenda. To właśnie ksiądz Gawenda musiał się zmierzyć z wielkimi kłopotami finansowymi seminarium. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nie było bowiem żadnego funduszu państwowego, który wspomagałby działalność seminarium. Ksiądz Gawenda mógł liczyć tylko na prywatną ofiarność księży oraz wiernych świeckich.

Dla polepszenia sytuacji materialnej Seminarium Duchownego w Tarnowie powołano specjalną komisję, która miała pomagać w pozyskiwaniu środków na potrzeby seminarium. Komisja składała  się z kanoników kapituły katedralnej. Należeli do niej: ksiądz Franciszek Walczyński i ksiądz Władysław Mysor, którzy odpowiadali za sprawy związane z kształceniem i wychowaniem, oraz ksiądz Jan Bernacki i ksiądz Władysław Chendyński, odpowiedzialni za sprawy gospodarcze. Posiadali oni głos doradczy będący pomocą dla biskupa tarnowskiego.

Czas I wojny światowej to dla tarnowskiego Seminarium również przedwczesna śmierć niektórych profesorów. Przyczyną śmierci były ciężkie warunki bytowe, często brak jakichkolwiek środków do życia. Zmarli wówczas: ksiądz Adam Kopyciński, ksiądz Franciszek Leśniak, ksiądz Stanisław Walczyński, ksiądz Stanisław Kordela, ksiądz Jakub Górka, ksiądz Andrzej Macko. W głąb Rosji został wywieziony profesor teologii moralnej Michał Rec. Wrócił do Polski dopiero po 1918 roku.

W 1919 roku rektor Dutkiewicz mógł ponownie wprowadzić swoich podopiecznych do seminaryjnego gmachu. Wśród kleryków i przełożonych pomimo dużych wyrzeczeń związanych z wojną nie brakowało optymizmu. Rzeczpospolita wróciła na mapy świata. W sercach wielu również alumnów duch narodowy budził nadzieję na lepsze czasy w wolnej ojczyźnie.

Bibliografia: 
R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie,  Lublin 1971 r., mps.; Ks.  R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. R. Banach, Instytut Teologiczny i Seminarium Duchowne w Tarnowie, Tarnów 1986 r., cz.1(1838-1885) i cz.2(1886-1945), mps,; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno–geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. M. Łabuz, Duchowieństwo Diecezji Tarnowskiej w latach 1886-1918, Tarnów 2007., A. Skowron, Życie codzienne mieszkańców wsi regionu tarnowskiego w okresie autonomicznym (1867-1918), Tarnów 2018 r., https://histmag.org/Prawdziwy-powod-wybuchu-I-wojny-swiatowej-9648.