"Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę" (Ps 25,1)

• lamentacje[29]

Ta grupa psalmów jest najliczniejsza w Psałterzu. Na pierwszy plan wysuwają się lamentacje indywidualne; lamentacje zbiorowe, czyli całego narodu występują rzadziej. Motywy i budowa lamentacji zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych jest niemalże identyczna. Ich istotnym elementem jest obecność poszczególnych osób: osoby lamentującego, dręczących go wrogów oraz Boga, który może lamentującego uwolnić od udręki/nieszczęścia. W lamentacjach zazwyczaj już na wstępie lamentujący zwraca się z prośba do Boga o pomoc (zob. Ps 5,2: „Usłysz, Panie, moje słowa, zwróć na mój jęk uwagę”; 7,2: „Panie, Boże mój, do Ciebie się uciekam; wybaw mnie i uwolnij od wszystkich prześladowców”; 51,3: „Zmiłuj się nade mną, Boże, w swojej łaskawości, w ogromie swego miłosierdzia wymaż moją nieprawość!”; 70,2: „Racz mnie wybawić, o Boże; Panie, pospiesz mi na pomoc!”). W tym kontekście pojawiają się zazwyczaj zwroty typu: „ratuj”, „zmiłuj się”, „spójrz”, „powstań”, przybądź” etc. Niekiedy już we wstępie może znajdować się wzmianka o trudnym położeniu lamentującego (zob. Ps 86,1: „Nakłoń swe ucho, wysłuchaj mnie, Panie, bo jestem nędzny i ubogi”).

W części zasadniczej lamentacji osoba lamentująca przedstawia obszernie, na czym polega jej smutny stan – stan udręczenia. Powodem udręk mogą być: choroba (zob. Ps 6,3; 38,6), utrapienia (zob. np. Ps 39; 69; 86), niebezpieczeństwo (zob. np. Ps 25) bezpodstawne oskarżenie (zob. np. Ps 7), ucisk (zob. np. Ps 13; 31), prześladowanie ze strony rozmaitych wrogów (zob. np. Ps 17; 35; 43; 54; 56; 59; 140; 143), świadomość własnych winy (zob. np. Ps 38; 51; 130) czy też opuszczenie przez Boga (zob. np. Ps 44; 79). Opisowi stanu udręczenia towarzyszy zazwyczaj pełne trwogi pytanie skierowane do Boga: „jak długo?”, „dlaczego?” (zob. Ps 10,1: „Dlaczego z dala stoisz, o Panie, w czasach ucisku się kryjesz, gdy występny się pyszni, biedny jest w udręce i ulega podstępom, które tamten uknuł?”; 13,2-3: „Jak długo, Panie, całkiem o mnie nie będziesz pamiętał? Dokąd kryć będziesz przede mną oblicze? Dokąd w mej duszy będę przeżywał wahania, a w moim sercu codzienną zgryzotę? Jak długo mój wróg nade mnie będzie się wynosił?”).

Po przedstawieniu własnej sytuacji lamentujący wyraża prośbę o wybawienie przez Boga z nieszczęśliwego położenia. Prośba zazwyczaj jest przeplatana wyznaniami głębokiej ufności w oswobadzającą interwencję Boga (zob. Ps 31,15-16: „Ja zaś pokładam ufność w Tobie, Panie, mówię: «Ty jesteś moim Bogiem». W Twoim ręku są moje losy: wyrwij mnie z ręki mych wrogów i prześladowców!”). Prośbę modlącego mogą poprzedzać nadto różne elementy: wyznanie swej niewinności (zob. Ps 17,3-5: „Choćbyś badał me serce, nocą mnie nawiedzał i doświadczał ogniem, nie znajdziesz we mnie nieprawości. Moje usta nie zgrzeszyły ludzkim obyczajem; według słów Twoich warg wystrzegałem się ścieżek gwałtu. Moje kroki trzymały się mocno na Twoich ścieżkach, moje stopy się nie zachwiały”), wyznanie swej winy z prośbą o jej odpuszczenie (zob. Ps 38,5.19: „Bo winy moje przerosły moją głowę, gniotą mnie jak ciężkie brzemię. [...] Ja przecież wyznaję moją winę i trwożę się moim grzechem”; 130,3-4: „Jeśli zachowasz pamięć o grzechach, Panie, Panie, któż się ostoi? Ale Ty udzielasz przebaczenia, aby Cię otaczano bojaźnią”), refleksja nad krótkością życia ludzkiego (zob. Ps 39,5-8: „O Panie, mój kres pozwól mi poznać i jaka jest miara dni moich, bym wiedział, jak jestem znikomy. Oto wymierzyłeś moje dni tylko na kilka piędzi, i życie moje jak nicość przed Tobą. Doprawdy, życie wszystkich ludzi jest marnością. Człowiek jak cień przemija, na próżno tyle się niepokoi, gromadzi, lecz nie wie, kto to zabierze. A teraz w czym mam pokładać nadzieję, o Panie? W Tobie jest moja nadzieja”), czy też nad faktem, że po śmierci lamentującego zmniejszy się liczba czcicieli Jahwe na ziemi (zob. Ps 6,6: „[...] bo nikt po śmierci nie wspomni o Tobie: któż Cię wychwala w Szeolu?”)

Jeśli przyczyną udręczenia są prześladowania, uciski ze strony nieprzyjaciół, wówczas pojawiają się złorzeczenia pod adresem wrogów, uważanych jednocześnie za wrogów Jahwe (zob. Ps 5,11: „Ukarz ich, Boże, niech staną się ofiarą własnych knowań; wygnaj ich z powodu licznych ich zbrodni, buntują się bowiem przeciwko Tobie”). Ważnym elementem głównej części lamentacji jest wyliczenie przez lamentującego motywów zbawczej interwencji Boga w jego sprawie: dobroć Boga (zob. Ps. 16,2; 25,8; 31,20; 51,20; 69,14), Jego sprawiedliwość (zob. Ps 7,11; 11,7; 31,2), wierność (zob. Ps 31,6; 36,6; 43,3), miłosierdzie i łaskawość (zob. Ps 17,7; 25,6; 26,3; 31,17; 59,11) wielkość i chwała Jego imienia (zob. Ps 25,11; 79,9; 109,21; 143,11).

Kończąc swoją modlitwę lamentujący składał przyrzeczenia, że złoży ofiarę dziękczynną (wypełni śluby), gdy Bóg go wysłucha (zob. Ps 61,9: „Wówczas będę zawsze imię Twe opiewał i dnia każdego wypełniał me śluby”). Ostatecznie lamentacje mogły kończyć się w różny sposób: błogosławieństwem (zob. Ps 26,12: „Moja stopa stoi na równej drodze, na zgromadzeniach błogosławię Pana”), ponowieniem ufności (zob. Ps 13,6: „Ja zaś zaufałem Twemu miłosierdziu; niech się cieszy me serce z Twojej pomocy, chcę śpiewać Panu, który obdarzył mnie dobrem”; 25,21: „Niechaj mnie chronią niewinność i prawość, bo w Tobie, Panie, pokładam nadzieję”; 31,25: „Bądźcie mocni i mężnego serca, wszyscy, którzy pokładacie ufność w Panu!”; 42,12: „Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo, i czemu jęczysz we mnie? Ufaj Bogu, bo jeszcze Go będę wysławiać: Zbawienie mego oblicza i mojego Boga”), dziękczynieniem (zob. Ps 109,30: „Chcę wielce dziękować Panu swoimi ustami i chwalić Go w pośrodku tłumów”), ponowieniem prośby (zob. Ps 28,9: „Ocal Twój lud i błogosław Twemu dziedzictwu, bądź im pasterzem, [na ręku] nieś ich na wieki”; 38,23: „Spiesz mi na pomoc, Zbawienie moje – o Panie!”).