Manna zapowiedzią Eucharystii

Prefiguratywny charakter manny

W przedstawionym przez autorów biblijnych obrazie manny na kartach Pięcioksięgu można dostrzec jej bogaty prefiguratywny charakter w odniesieniu do Eucharystii. Już samo jej określenie jako „chleb z nieba” (Wj 16,4), jako „chleb, który daje Pan” (Wj 16,15) przywołuje stwierdzenie Jezusa zawarte w Jego „Mowie eucharystycznej”:

 „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Nie Mojżesz dał wam chleb z nieba, ale dopiero Ojciec mój da wam prawdziwy chleb z nieba. Albowiem chlebem Bożym jest Ten, który z nieba zstępuje i życie daje światu. (...) Jam jest chleb życia. Ojcowie wasi jedli mannę na pustyni i pomarli. To jest chleb, który z nieba zstępuje: kto go spożywa, nie umrze. Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za życie świata” J 6,32-33.48-51).

Jak wynika z przekazu Jezusa, manna, chociaż miała charakter nadprzyrodzonego pokarmu, żywiła naród wybrany jedynie w wymiarze doczesnym. Jednakże jako pokarm dany przez Boga, jako chleb z nieba, zapowiadała „prawdziwy chleb z nieba”, czyli Ciało Jezusa dane jako pokarm w  Eucharystii. Należy zaznaczyć, że nadprzyrodzony charakter manny, który odnosił się do jej pochodzenia oraz sposobu zbierania i przechowywania, wskazywał ostatecznie na w pełni doskonały wymiar nadprzyrodzoności pokarmu eucharystycznego, który daje życie wieczne.

Również próby naturalistycznego wyjaśnienia pochodzenia manny mogą służyć do jej typologicznej interpretacji. Przejawiając właściwości naturalnego pokarmy, które zostały dość obrazowo przedstawione przez autorów biblijnych, manna może wskazywać na tak zwaną materię Sakramentu Eucharystii, którą jest chleb „owoc ziemi i pracy rąk ludzkich”[41]. Ostatecznie tak jak manna posiadała zarówno znamiona pokarmu naturalnego/doczesnego, jak i nadprzyrodzonego, gdyż pochodziła „z nieba”, tak również Eucharystia[42]: w swych przypadłościach posiada cechy pokarmu naturalnego, a w swej substancji – pokarmu nadprzyrodzonego, którym jest Ciało Chrystusa.

Odniesienie do Eucharystii można dostrzec również w wzmiance zawartej w Wj 16,32-34, która dotyczy nakazu Bożego, aby przechowywać mannę  „dla (...) późniejszych pokoleń” (Wj 16,32). Jak wynika z biblijnych przekazów, przechowywano ją w złotym naczyniu (zob. Wj 16,33: Septuaginta – stámnos chrysoús; Hbr 9,4 – stámnos chrysḗ) w Miejscu Najświętszym (w przestrzeniach Namiotu Spotkania) w Arce Przymierza. To zaś pozwala dostrzec praktykę przechowywania Najświętszego Sakramentu w złotych czy też pozłacanych naczyniach liturgicznych w tabernakulum (łac. „tabernaculum” = „namiot”[43]); natomiast w poleceniu „przechowajcie go dla (...) późniejszych pokoleń, aby ujrzeli pokarm (yirʼû ʼeṯ-halleḥem = „patrzyli [z przejęciem, wnikliwie][44] na chleb”)” (Wj 16,32) można widzieć zapowiedź praktyki adorowania Jezusa – „Chleba żywego”, obecnego w Najświętszej Eucharystii[45].

Przechowywana „dla (...) późniejszych pokoleń” (Wj 16,32) manna miała niewątpliwie stanowić pamiątkę/przypomnienie o wielkich dziełach Boga, dokonanych w czasie wyjścia Izraelitów z Egiptu oraz ich wędrówki do Ziemi Obiecanej[46]. Również Eucharystia jest pamiątką, o czym Katechizm Kościoła Katolickiego tak poucza: „Eucharystia jest pamiątką Paschy Chrystusa, to znaczy dzieła zbawienia wypełnionego przez Jego życie, śmierć i zmartwychwstanie. Dzieło to uobecnia się w czynności liturgicznej”[47] (KKK 1409; por. 1323). W takim ujęciu zapowiadana przez mannę Eucharystia stanowi pamiątkę wielkiego działa zbawczego Jezusa Chrystusa[48].

Jak zostało wyżej powiedziane, z manny Izraelici wypiekali podpłomyki (hebr.: ʻuḡāh – „okrągły płaski bochenek chleba”; zob. Lb 11,8). Manna natomiast odznaczała się białym kolorem (zob. Wj 16,31), a zatem wypiekane podpłomyki również posiadały tego rodzaju barwę. To z kolei przywołuje obraz białej Hostii, która mocą konsekracji staje się Chlebem eucharystycznym – Ciałem Chrystusa. To odniesienie manny do białej Hostii wynika także z porównania jej do „placka”, określanego hebrajskim terminem ṣapîḥiṯ, który – jak zostało wyżej powiedziane – oznacza zazwyczaj płaskiego placka lub wafla[49].

Manna – jak zaznaczają autorzy biblijni – była pokarmem czasowym: Izraelici żywili się nią jedynie przez okres czterdziestoletniej wędrówki na pustyni (zob. Wj 16,35). Po wkroczeniu do Ziemi Obiecanej udzielanie manny przez Boga ustało (zob. Joz 2,11), a naród wybrany zaczął żywić się z urodzajów podarowanej mu przez Boga ziemi, która „opływała w mleko i miód”. Wędrówka przez pustynie w tradycji chrześcijańskiej symbolizuje doczesną pielgrzymkę człowieka, Ziemia Obiecana zaś niebieską ojczyznę. Manna zatem jawi się jako zapowiedź pokarmu eucharystycznego, którym chrześcijanie mają się posilać i umacniać w doczesnej drodze do domu Ojca. Należy zauważyć, że manna, mająca smak miodu, jawiła się jako przedsmak Ziemi Obiecanej –  ziemi mlekiem i miodem płynącej[50]. Zgodnie z obietnicą zwartą w Pwt 8,16, wskazywała także na „dobro”, które Bóg obiecał wyświadczyć Izraelowi po okresie próby na pustyni. Tym dobrem była właśnie Ziemia Obiecana. W takim ujęci manna wskazuje na Eucharystia – nadprzyrodzony pokarm, który jest z kolei przedsmakiem nieba; Eucharystia wskazuje również na przyszłe „dobro”, którym jest udział w chwale niebieskiej, co więcej, już tutaj na ziemi daje przyjmującym ją zadatek przyszłych chwały w niebie, o czym Katechizm Kościoła Katolickiego tak uczy: „W starożytnej modlitwie Kościół sławi tajemnicę Eucharystii: O sacrum convivium in quo Christus sumitur. Recolitur memoria passionis eius; mens impletur gratia et futurae gloriae nobis pignus datur - "O święta Uczto, na której przyjmujemy Chrystusa, odnawiamy pamięć Jego Męki, duszę napełniamy łaską i otrzymujemy zadatek przyszłej chwały". Jeśli Eucharystia jest pamiątką Paschy Pana, jeśli przyjmując Komunię z ołtarza, otrzymujemy "obfite błogosławieństwo i łaskę", to Eucharystia jest także zapoczątkowaniem niebieskiej” (KKK 1402; por. 1323)[51].

Przedstawiona na kartach Pięcioksięgu manna jawi się jako nadprzyrodzony pokarm – „chleb z nieba, na kształt deszczu” (Wj 16,4), którym Bóg żywił swój lud na pustyni. Do starotestamentalnych motywów nawiązał w swej „Mowie eucharystycznej” sam Jezus. W ten sposób manna nabrała wprost prefiguratywnego znaczenia, stając się zapowiedzią Eucharystii. Interpretowana w tym kluczu jawi się zatem manna jako zapowiedź pokarmu eucharystycznego, krzepiącego wiernych w drodze do domu Ojca. Cechy zewnętrzne manny, podpłomyki wypiekane z niej mogą wskazywać na biała Hostię, w której prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie obecny jest Jezus – „prawdziwy Chleb z nieba”. Sposób przechowywania manny „przed Świadectwem” (Wj 16,34) stanowi natomiast odniesienie do sposobu przechowywania Najświętszego Sakramentu. Manna o smaku miodu dawała przedsmak Ziemi Obiecanej – ziemi opływającej w mleko i miód, Eucharystia daje zaś przedsmak nieba i zadatek przyszłej chwały.