Zadbana św. Zofia

Małgorzata Molendowicz

publikacja 02.05.2019 09:17

Kościół pod jej wezwaniem w Bobowej otrzymał wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie "Zabytek Zadbany".

Wyróżnienie wręczono ks. Marianowi Chełmeckiemu oraz burmistrzowi Wacławowi Ligęzie (obaj w środku). Wyróżnienie wręczono ks. Marianowi Chełmeckiemu oraz burmistrzowi Wacławowi Ligęzie (obaj w środku).
Archiwum parafii

Takie  m.in. wpisy pojawiły się 24 kwietnia 2019 pod postem na Facebooku, który ogłaszał, że kościół św. Zofii w Bobowej otrzymał wyróżnienie w prestiżowym konkursie: „Zabytek Zadbany”.„Serce się raduje”, „Św. Zofia na to zasługuje”, „Brawo! Jesteśmy dumni i radośni”, „Uczcimy ten sukces 15 maja podczas Imienin św. Zofii”, „To dowód na to, że wszystko jest możliwe. Czy ktoś jeszcze pamięta, jak ten kościółek wyglądał kilka lat temu? Wielkie podziękowania dla tych, którzy tę średniowieczną perełkę ocalili”, „Ciężka praca daje obfite plony”, „Gratulacje dla proboszcza ks. dr. M. Chełmeckiego i Burmistrza Bobowej za wielki wkład i zaangażowanie  w odnowę kościoła św. Zofii”, „Gratulacje, takich wspaniałych mamy gospodarzy”.

Mieszkańcy Bobowej trzymali kciuki i kto mógł, oglądał na żywo w internecie transmisję z uroczystej gali, która odbywała się w Muzeum Emigracji w Gdyni, dokąd pojechali proboszcz Marian Chełmecki i burmistrz Bobowej Wacław Ligęza, by osobiście przyjąć werdykt jurorów. A jury było niezwykle profesjonalne, bo i sam konkurs nie był plebiscytem, tylko opierał się na wnikliwych badaniach.

„Zabytek Zadbany” to ogólnopolski konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków. Celem konkursu jest promocja opieki nad zabytkami poprzez propagowanie najlepszych wzorów konserwacji, utrzymania i zagospodarowania zabytków. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa. Jury konkursu poddało ocenie jakość i zakres prac budowlanych, konserwatorskich, restauratorskich, rewaloryzacyjnych prowadzonych przy zabytkach zgłoszonych do konkursu.

- „Zabytek zadbany” to prestiżowy konkurs, który pełni rolę symbolicznego podziękowania zarządcom i właścicielom zabytków za ich troskę, za ich wkład, za to, że wzbogacają nasze dziedzictwo kulturowe. Chciałabym życzyć Polsce, aby coraz więcej samorządów rozumiało, czym jest dziedzictwo kulturowe, czym są zabytki i jak ważne są one dla naszej tożsamości - powiedziała podczas gali wiceminister Magdalena Gawin.

A jak uzasadniono wyróżnienie dla bobowskiego kościółka?

W kategorii „Utrwalanie wartości zabytkowej obiektu” Parafia Rzymskokatolicka pw. Wszystkich Świętych w Bobowej otrzymała wyróżnienie „za wzorowo wykonane kompleksowe prace konserwatorskie zarówno we wnętrzu, jak i na zewnątrz kościoła pw. św. Zofii w Bobowej, które powstrzymały degradację budowli oraz pozwoliły na wydobycie, uczytelnienie i utrwalenie jej wartości zabytkowej”.

Gwoli ścisłości należy dodać, że I miejsce było tylko jedno, a miejsc II i III nie przyznano, w związku z tym zdobyte wyróżnienie ma wartość II miejsca, choć dla mieszkańców Bobowej kościół św. Zofii i tak jest bezkonkurencyjny.

Skąd tak wielkie przywiązanie do tego obiektu wśród bobowian, okolicznych mieszkańców, a także wielu miłośników kultu św. Zofii z różnych stron świata?

Trzeba sięgnąć głęboko w przeszłość, aż do połowy XV wieku, kiedy to zbudowano istniejący do dziś w niezmienionej gotyckiej formie kościółek. A nawet głębiej do średniowiecznych legend głoszących, skąd obraz św. Zofii znalazł się w istniejącym co najmniej od 1339 roku miasteczku. Wiemy na pewno, że przez wieki obraz i kościół otaczane były niezwykłym kultem. Mieszkańcy kochali św. Zofię, obchodzili ku jej czci odpust, na który przybywali co roku czciciele z bliższych i dalszych miejscowości. A o randze tej świętej świadczy fakt, że z czasem stała się ona patronką miasta, co potwierdza jej wizerunek na miejskiej pieczęci.

Kiedy 10 lat temu wraz z odzyskaniem utraconych przez Bobową przed wojną praw miejskich przywrócono patronat św. Zofii nad miastem, mieszkańcy i samorządowcy z troską zaczęli przyglądać się zaniedbanemu obiektowi. Coraz rzadziej odbywały się tam nabożeństwa, a w opustoszałym, zniszczonym kościółku zadomowiły się nietoperze i hulał wiatr. Coraz częściej pojawiały się głosy, ze nie godzi się, żeby siedziba patronki miasta była tak zaniedbana.

Bobowska „Święta Zofia” przechodziła w swych dziejach różne koleje. Można powiedzieć, że nic nie zostało jej oszczędzone. Była już zborem ariańskim, stajnią dla koni, niszczyły ją pożary, a ostatni gruntowny remont przechodziła w 1808 roku.

Skoro miasto zaczynało odzyskiwać swoje znaczenie, o którym świadczy wielowiekowa tradycja i związane z nim ważne postacie (Zygmunt Gryfita, biskup Łętowski, Bolesław Wieniawa Długoszowski, nie wspominając o współczesnych znanych bobowianach), to i należało też zadbać o jeden z najcenniejszych zabytków. I tak się stało. Pojawiły się sprzyjające okoliczności (unijne dotacje, dobra wola władz samorządowych, sprawni urzędnicy, ofiarność mieszkańców). I jak wszyscy wierzą szczególna opieka św. Zofii, której zależało, by kościół znowu zajaśniał dawnym blaskiem. Świętej Zofii przypisuje się wiele cudów, o których opowiadają miejscowe legendy, więc również to, co stało się w ciągu kilku ostatnich lat bobowianie traktują jak jeden z cudów, którego są świadkami. No bo jak to możliwe, że popadający w ruinę kościół zamienia się w perłę średniowiecznej architektury zdobywającą nagrody na prestiżowym ogólnopolskim konkursie… A jak zaczął się ten „cud” renowacji?

Kościół pw. św. Zofii w Bobowej przed rozpoczęciem prac remontowych znajdował się w bardzo złym stanie technicznym. Ogromne zawilgocenia murów, zły stan techniczny elewacji i dachu, jak i wnętrza kościoła, nie pozwalały na prowadzenie w nim jakiejkolwiek działalności. Obiekt był użytkowany jedynie raz w roku, tj. na okoliczność odpustu ku czci św. Zofii w Bobowej – Patronki Miasta Bobowa. Mając na względzie ogromną wartość historyczną, artystyczną i naukową obiektu, zdecydowano się na podjęcie kroków celem odremontowania zabytkowej budowli.

Prace remontowo-konserwatorskie przy kościele św. Zofii w Bobowej rozpoczęły się w 2012 r. od wykonania izolacji przeciwwilgociowej fundamentów, kanalizacji deszczowej i uzupełnienia instalacji odgromowej. Zadanie było realizowane zgodnie z opracowaną dokumentacją projektową i obejmowało wykonanie izolacji pionowych ścian fundamentowych oraz zabezpieczenie dolnych części tych ścian. Fundamenty ze względu na bardzo zły stan techniczny zostały wzmocnione poprzez podbicie. Kolejnym etapem było wykonanie kanalizacji deszczowej wokół kościoła. W celu zabezpieczenia obiektu konieczne było także uzupełnienie odgromienia dachu krytego gontem. Pozwoliła na to dotacja z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Także w roku 2012 dzięki dofinansowaniu uzyskanemu z budżetu Województwa Małopolskiego wykonano remont dachu zabytkowego kościoła, polegający na wymianie pokrycia dachowego, łacenia i obróbek blacharskich, elementów konstrukcyjnych dachu, wzmocnień, wymiany deskowania ściany szczytowej dachu, impregnacji ogniowej elementów drewnianych, usunięcia zmurszałego pułapu na belkach stropu oraz wykonania pomostów komunikacyjnych. Prace wykonano w oparciu o opracowaną dokumentację budowlano-konserwatorską i zatwierdzoną pozwoleniem konserwatorskim wydanym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.  Ze względu na ograniczone środki finansowe w latach wcześniejszych wykonane prace miały charakter doraźny i ograniczały się do poszczególnych zagadnień w ograniczonym zakresie.

W roku 2013 r. parafia w Bobowej przystąpiła do opracowania kompleksowej dokumentacji budowlano-konserwatorskiej dla kościoła pw. św. Zofii w Bobowej.

Dokumentacja została opracowana w oparciu o wizję w terenie, badania stratygraficzne, fizykochemiczne i architektoniczne, dokumentację fotograficzną oraz wiedzę i doświadczenie wynikające z wieloletniej pracy na podobnych obiektach. W skład zespołu opracowującego dokumentację wchodzili doświadczeni konserwatorzy dzieł sztuki, historycy, sztuki, badacze architektury oraz architekci.

W roku 2015 przystąpiono do konserwacji drewnianego stropu w kościele, natomiast w roku 2016 przeprowadzono konserwację i wzmocnienie stropu nad prezbiterium, przeprowadzono zabezpieczenie| i dezynsekcję ołtarza głównego.  Realizacja prac nie byłaby możliwa bez wsparcia finansowego Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie. W roku 2016 także przystąpiono do I etapu remontu wnętrza kościoła. Zakres prac obejmował wykonanie: konserwacji tynków i polichromii, w tym usunięcie wtórnych pobiał i monochromii oraz nieprawidłowych uzupełnień tynkiem, odsłonięcie, utrwalenie i zabezpieczenie pozostałości polichromii. Ponadto w partiach przyposadzkowych konieczne było zastosowanie specjalistycznych tynków szerokoporowatych magazynujących sole. Zakres prac obejmował również konserwację kamiennych portali, obramień okiennych, w tym odczyszczenie, uzupełnienie ubytków, impregnacje, modernizacje instalacji elektrycznej. W latach 2017-2018 prowadzono prace polegające na remoncie konserwatorskim ścian zewnętrznych kościoła w tym wykonaniu konserwacji elewacji, portali drzwiowych i okiennych, metaloplastyki oraz drzwi.

Ponadto w roku 2017 parafia w Bobowej podjęła się kompleksowej renowacji pozostałych elementów kościoła, tj. wykonania konserwacji posadzki oraz wyposażenia ruchomego, tj.: ołtarza głównego, dwóch ołtarzy bocznych z obrazami i złoceniami, kropielnicy, ambony, chóru, balasek, stelli w prezbiterium, obrazów (Ukrzyżowanie, Matka Boża Bolesna, św. Idzi, św. Antonii, Veraicon), krucyfiksa, epitafium marmurowego, mosiężnego prospektu organowego, lampki wiecznej, żyrandola, ławek (w tym rekonstrukcja 12 brakujących ławek). Zakres prac przewidywał także wykonanie alejek z płyt kamiennych wokół kościoła oraz wykonanie instalacji fotowoltaicznej na potrzeby działalności prowadzonej w kościele. Prace były realizowane w ramach projektu pn. Wyeksponowanie dziedzictwa i rozszerzenie funkcji zabytkowych obiektów sakralnych w Bobowej, poprzez wykonanie prac remontowych, budowlanych i konserwatorskich. Dzięki realizacji wszystkich wyżej wymienionych prac możliwe było całościowe odremontowanie gotyckiego kościoła pw. św. Zofii, który został poświęcony i oddany do użytku 15 maja 2018 roku podczas uroczystości z udziałem księdza biskupa ordynariusza Andrzeja Jeża.

Wszelkie wykonywane prace miały na celu usunięcie przyczyn destrukcji, przywrócenie materiałom budowlanym ich pierwotnych właściwości i zabezpieczenie przed dalszym niszczeniem. Prace konserwatorskie w zakresu konserwacji estetycznej zostały wykonane z uwzględnieniem nieodwracalnych zmian w wyglądzie poszczególnych elementów obiektu, jego zapisu w świadomości lokalnej społeczności oraz współistnienia nawarstwień historycznych, jakim ulegał na przestrzeni dziejów. Wszystkie zrealizowane prace zostały wykonane zgodnie z przedłożoną do wniosku dokumentacją budowlaną i konserwatorską oraz pod ścisłym nadzorem przedstawicieli Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Szereg wykonanych prac oraz poniesione dotychczas nakłady finansowe jednoznacznie wskazują na duże zaangażowanie parafii w ratowanie dziedzictwa kulturowego regionu. Kościół pw. św. Zofii jest istotnym elementem bobowskiej historii i krajobrazu, a św. Zofia jest patronką Miasta Bobowa.

Uzyskanie i prawidłowe rozliczenie szeregu dofinansowań pozwoliło na całościowe odremontowanie tej cennej pod względem historycznym i artystycznym budowli. Realizacja wszystkich wspomnianych zadań pozwoliła na wykorzystanie zabytkowego kościoła, dotychczas zamkniętego i opuszczonego, nie tylko na cele sakralne, ale także kulturalne i turystyczne.

W odremontowanym kościele pw. św. Zofii w Bobowej odbywa się szereg wydarzeń kulturalnych m.in. Imieniny św. Zofii w dniu odpustu ku czci św. Zofii, Oratorium z okazji 40-tej rocznicy wyboru papieża Jana Pawła II, koncert kolęd i pastorałek w wykonaniu zespołu Pectus.

Nikt w Bobowej nie ma wątpliwości, że cały ten „cud” renowacji i pięknego wyglądu kościoła św. Zofii był możliwy dzięki ogromnemu zaangażowaniu władz miasta z burmistrzem Wacławem Ligęzą na czele oraz dzięki podjęciu tego trudu przez nowego proboszcza parafii Mariana Chełmeckiego. Wyrazy uznania należy także złożyć urzędnikom, wszystkim pomagającym w pracach, a także parafianom, którzy nie tylko składali ofiary, ale gorliwie modlili się w intencji pomyślnego rozstrzygnięcia projektów i przebiegu wszelkich prac.