Krótka historia kultu Matki Bożej w diecezji tarnowskiej

ks. Jacek Soprych

publikacja 06.05.2020 20:58

W tych krajach, w których tożsamość narodowa wiązała się z Kościołem katolickim i obroną wiary, kult maryjny rozwinął się bardzo mocno.

Koronacja obrazu Matki Bożej Chorzelowskiej. Koronacja obrazu Matki Bożej Chorzelowskiej.
Grzegorz Brożek /Foto Gość

Sobór Watykański II ukazał nam Maryję jako „znak niezawodnej nadziei i pociechy, znak, który przyświeca pielgrzymującemu Ludowi Bożemu”[1].

W tych krajach, w których tożsamość narodowa wiązała się z Kościołem Katolickim i obroną wiary, kult maryjny rozwinął się bardzo mocno. Przyzywano wstawiennictwa Maryi do obrony wiary i do obrony wolności. Polska należy do narodów o szczególnie rozwiniętym kulcie maryjnym. Pierwsi misjonarze, głównie benedyktyńscy, którzy przybyli na nasze ziemie w X wieku, przynieśli całość orędzia chrześcijańskiego, w którym była obecna Matka Boża. Zaczątków religijności chrześcijańskiej wśród Polan można się dopatrywać jeszcze wcześniej - w działalności misyjnej św. Metodego (815-885), który szerzył cześć Matki Najświętszej[2].

Wiele pierwszych świątyń w Polsce było budowanych pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Bożej. Na naszej ziemi spotyka się bardzo liczne kościoły, kaplice i domy poświęcone Maryi. Kult maryjny wywarł i wciąż wywiera wielki wpływ na rozwój kultury chrześcijańskiej, co widać w literaturze, sztukach plastycznych, architekturze czy muzyce.

Wieki XIV i XV były dla Polski szczególne, nie tylko pod względem rozkwitu samego rzymskiego katolicyzmu, ale również kultu maryjnego. W tych właśnie wiekach zaczęły pojawiać się w kraju liczne grupy należące do Kościoła rzymskokatolickiego czczące osobę Maryi. Benedyktyni rozpowszechniali kult Matki Boskiej Wniebowziętej, franciszkanie kult Matki Boskiej Radosnej i Bolesnej, karmelici Szkaplerznej a bernardyni Matki Boskiej Niepokalanej[3].

Podczas zaborów, germanizacji, rusyfikacji, kult maryjny odgrywał ważną rolę. Był fundamentem i ostoją polskości, nadzieją na wyzwolenie, na niepodległą Ojczyznę. Po rozbiorach to maryjność w dużym stopniu sprawiła, że zachowała się polskość na ziemiach wcielonych do prawosławnej Rosji i protestanckich Prus. Ogromne znaczenie w historii Polski odegrały takie wydarzenia jak: cudowna obrona Jasnej Góry (1655), obranie Maryi za Królową Polski przez króla Jana Kazimierza (1656), obrona przed Turkami i Odsiecz Wiedeńska w imię Jezusa i Maryi (1683), czy wreszcie Cud nad Wisłą za wstawiennictwem Matki Bożej Łaskawej w 1920 roku i obrona przed bolszewizmem.

Stefan Kardynał Wyszyński (1901-1981), prymas maryjny, podkreślał że Maryja „sama wybiera czas i miejsce, by objawić swoją obecność, przyjść z pomocą ludziom, dać łaskę przemiany życia. Najczęściej wybiera narzędzie łaski: obraz, figurę, niekiedy inne znaki. Poprzez wybrane narzędzie, pokazuje, że chcę być w tym miejscu czczona”[4].

„W naszej diecezji tarnowskiej coraz piękniej rozwija się cześć Marii” – stwierdził Biskup Tarnowski Franciszek Lisowski (1933-1939) w liście pasterskim z lipca 1937 r. – „Dowodem tego liczne sodalicje i bractwa różańca i szkaplerza. Dowodem są pielgrzymki do miejsc cudownych. I Matka Najświętsza błogosławi naszej diecezji. Upodobała ją sobie”[5]. To była charakterystyczna linia pobożności wielu tarnowskich biskupów, którzy zawierzali swoją posługę i powierzony lud opiece Maryi. Abp Leon Wałęga (1901-1933) koronując w Tuchowie w 1904 roku pierwszy w diecezji wizerunek Maryi złożył u stóp ołtarza biskupie insygnia prosząc Tuchowską Panią o dobrych i licznych kapłanów[6]. Gdy przybył do Tarnowa zastał w seminarium duchownym 49 alumnów, a w 1931 r. w przededniu jego rezygnacji z biskupstwa około stu pięćdziesięciu. Abp Jerzy Ablewicz (1962-1990), nazywany wiernym sługą Maryi, tak chętnie i często nawiedzał różne miejsca maryjnego kultu w diecezji. Niósł Jej uwielbienie w Polskę, głosząc Jej chwałę w różnych zakątkach. „Omni die dic Mariae” – „każdego dnia chwal Maryję”, każdego dnia oddawaj Jej część – głosił w kazaniu tuchowskim 23.05.1965 r.[7] Był niestrudzonym piewcą Maryi i powtarzał po wielokroć swe proste i mądre słowa ku większej chwale Matki Bożej i na pożytek ludu Bożego[8]. Kolejni Pasterze tarnowskiego Kościoła równie gorliwie propagowali cześć Matki Bożej, dokonując kolejnych koronacji, erygując kolejne sanktuaria, a tym samym rozszerzając Jej cześć na nowe pokolenia.

W Polsce po regulacjach struktury Kościoła w 1992 i 2004 r. dokonanych przez Jana Pawła II istnieje 41 diecezji rzymskokatolickich i 2 diecezje greckokatolickie. Diecezje rzymskokatolickie liczą 10248 parafii, greckokatolickie - 128 parafii. W diecezjach rzymskokatolickich istnieje 2693 parafii noszących wezwania maryjne. Do nich odnosi się 111 wezwań maryjnych, którymi są przywileje, tytuły i cnoty Matki Boskiej oraz tytuły cudownych wizerunków maryjnych i nazwy miejsc objawień maryjnych uznanych przez Kościół. Parafie z wezwaniami maryjnymi stanowią zatem w przybliżeniu jedną czwartą wszystkich parafii, co potwierdza prawdę o wyjątkowej pozycji Matki Boskiej i Jej czci w polskiej religijności[9].

Według danych z 2018 roku pod względem ilości parafii z wezwaniem maryjnym przodują diecezje: tarnowska – 157 (wszystkich 450), następnie przemyska – 148 (388), krakowska – 136 (441), kielecka 96 (303), szczecińska – 94 (271), poznańska – 90 (402), katowicka – 85 (317), radomska – 83 (299) [10].

Rzeczywiste dane na rok 2020 podają, że w Diecezji Tarnowskiej jest 180 parafii noszących wezwanie maryjne i jest to prawie 40% wszystkich parafii[11]. Maryjność to rzeczywiście charakterystyczna cecha Diecezji Tarnowskiej, która usiana jest wieloma sanktuariami, kościołami i kaplicami dedykowanymi Matce Bożej. Diecezja ta chlubi się bogatą tradycją maryjnego kultu. Na 454 parafie w diecezji jest ponad 250 kościołów i kaplic (nie licząc domowych, prywatnych, zakonnych czy przydrożnych) nosi wezwanie Matki Bożej, czczonej w różnych tajemnicach i jest to prawie 60%. Najwięcej kościołów i kaplic, bo ponad 30 jest pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, ponad 20 wezwań maryjnych to MB Nieustającej Pomocy, NMP Królowej Polski i MB Częstochowskiej, ponad 10 jest wezwań Narodzenia NMP, Niepokalanego Serca NMP, Nawiedzenia NMP, MB Bolesnej, MB Szkaplerznej i MB Fatimskiej. Kilka kościołów czy kaplic nosi wezwanie Imienia Maryi, MB Różańcowej, MB Pocieszenia, MB Wspomożycielki Wiernych, MB Anielskiej, Niepokalanego Poczęcia NMP, NMP Królowej, MB Śnieżnej, Macierzyństwa NMP, Opieki NMP, MB Łaskawej, MB Niepokalanej i MB Dobrej Rady oraz wiele innych pojedynczych, wśród których warto wymienić wezwania: MB Pięknej Miłości, MB Przedziwnej, NMP z Lourdes, NMP z Guadalupe, MB pompejańskiej, MB Ostrobramskiej, NMP Królowej Świata czy MB Królowej Beskidów[12].

Ta wielość ukazuje miejsce Maryi w teologii, liturgii, w życiu Kościoła i w życiu religijnym i społecznym wiernych. Świadczy także o historycznym rozwoju kultu, uroczystości, świąt, wspomnień i nabożeństw do Matki Boskiej. Te najczęstsze wezwania uwidaczniają specyfikę polskiej maryjności – przywiązanie do tradycji oraz akcentują maryjność w aspekcie patriotycznym, preferując narodowy kult Matki Bożej.

W historii Diecezji Tarnowskiej mieliśmy bardzo dużo sanktuariów, sumując wszystkie, to znaczy te zapomniane i te, które w jakiejkolwiek formie przetrwały do dziś, otrzyma się cyfrę sięgającą blisko setki. Te małe, o zasięgu najczęściej parafialnym, obecnie z reguły zapomniane i te duże o zasięgu wykraczającym poza granice diecezji - wszystkie one posiadały i posiadają jakiś łaskami słynący wizerunek, który przez pokolenia, od dawna uważany za łaskami słynący. W tych wielkich sanktuariach, które cieszą się sławą do dnia dzisiejszego, u początków stały zwykle jakieś nadzwyczajne, głośne wydarzenia, jak objawienia czy cudowne uzdrowienia, które pozwoliły zwrócić szczególną uwagę na konkretne miejsce, obraz czy figurę. Najczęściej na powstanie wyjątkowego kultu składały się dwa czynniki: pobożność wiernych i gorliwość duszpasterska kapłana[13].

Biskup Tarnowski Andrzej Jeż erygując 27 sierpnia 2016 roku najmłodsze sanktuarium w diecezji - sanktuarium Matki Bożej Tylickiej - Opiekunki Rodzin i Uzdrowienia Chorych podkreślał, że „Sanktuaria są znakiem tęsknoty za Bogiem. W tożsamość sanktuarium wpisana jest tęsknota człowieka za Bogiem. Łaska tęsknoty przynagla do nawiedzenia miejsca świętego i w pewien sposób określa sposób obecności w nim. Należy tę tęsknotę dostrzec, wzmacniać i pomóc w jej urzeczywistnieniu. Służy temu nie tyle zwykła atrakcyjność turystyczna danego sanktuarium, ile <<mistyka miejsca>>, którą tworzą przede wszystkim modlitwa, cisza, możliwość dobrze odbytej spowiedzi, uczestniczenie w pięknie sprawowanej liturgii. Pielgrzym szuka w sanktuarium Boga, szuka sensu swojego życia. A sanktuarium jawi mu się jako znak-symbol, który łączy ziemię z niebem, wskazuje na coś, co przekracza ziemski horyzont”[14].

Wśród kościołów Diecezji Tarnowskiej obecnie 26 jest uznanych za sanktuaria maryjne, a w 15 z nich są koronowane wizerunki Najświętszej Maryi Panny.

Oto alfabetyczny wykaz sanktuariów maryjnych znajdujących się w granicach Diecezji Tarnowskiej:

  • 1. Bochnia. św. Mikołaja - Sanktuarium Królowej Różańca Świętego[15]
  • 2. Borki - Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej Różańcowej[16]
  • 3. Bruśnik - Sanktuarium Matki Bożej Bruśnickiej[17]
  • 4. Chorzelów - Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin[18]
  • 5. Czarny Potok - Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej[19]
  • 6. Czermna - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia[20]
  • 7. Dobra - Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej[21]
  • 8. Grybów - Sanktuarium Matki Bożej Przedziwnej[22]
  • 9. Jamna – Sanktuarium Matki Bożej Niezawodnej Nadziei
  • 10. Limanowa - Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej[23]
  • 11. Nowy Sącz, Ducha Świętego - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia
  • 12. Odporyszów - Sanktuarium Matki Bożej Zwycięskiej
  • 13. Okulice - Sanktuarium Matki Bożej Okulickiej – Matki Dającej Życie[24]
  • 14. Pasierbiec - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia[25]
  • 15. Pilzno (kościół Ojców Karmelitów) - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia[26]
  • 16. Porąbka Uszewska (Grota NMP z Lourdes) - Sanktuarium NMP z Lourdes[27]
  • 17. Przeczyca - Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej
  • 18. Przydonica - Sanktuarium Matki Bożej Przydonickiej[28]
  • 19. Strzelce Wielkie - Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej[29]
  • 20. Szczyrzyc - Sanktuarium Matki Bożej Szczyrzyckiej - Matki Pokoju i Dobroci
  • 21. Tarnów-Katedra - Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej[30]
  • 22. Tarnów, Matki Bożej Szkaplerznej - Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej
  • 23. Tarnów, św. Józefa i MB Fatimskiej - Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej[31]
  • 24. Tuchów, Nawiedzenia NMP - Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej[32]
  • 25. Tylicz – Sanktuarium Matki Bożej Tylickiej - Opiekunki Rodzin i Uzdrowienie Chorych[33]
  • 26. Zawada - Sanktuarium Matki Boskiej Zawadzkiej[34]

Wizerunki Matki Bożej koronowane koronami papieskimi w Diecezji Tarnowskiej przedstawione są według kolejności chronologicznej:

  • 1. Matka Boża Tuchowska – Tuchów.
  • Koronacja 2 X 1904 r., koronował bp L. Wałęga
  • 2. Matka Boża Zawadzka – Zawada k. Dębicy.
  • Koronacja 8 IX 1920 r., koronował bp L. Wałęga.
  • Rekoronacja 24 VIII 1924 r., koronował bp L. Wałęga
  • 3. Matka Boża Wniebowzięta – Przeczyca.
  • Koronacja 15 VIII 1925 r., koronował bp K. Fischer
  • Rekoronacja 12 XI 1933 r. - koronował bp F. Lisowski
  • Rekoronacja 24 VIII 1975 r., koronował kard. K. Wojtyła
  • 4. Matka Boża Różańcowa – Bochnia.
  • Koronacja 7 X 1934 r., koronował bp F. Lisowski
  • 5. Matka Boża Zwycięska – Odporyszów.
  • Koronacja 15 VIII 1937 r., koronował bp F. Lisowski
  • 6. Matka Boża Okulicka – Okulice.
  • Koronacja 9 IX 1962 r., koronował kard. S. Wyszyński.
  • Rekoronacja 14 VII 1991 r., koronował bp J. Życiński
  • 7. Matka Boża Pocieszenia – Nowy Sącz.
  • Koronacja 11 VIII 1963 r., koronował kard. S. Wyszyński
  • 8. Matka Boża Bolesna – Limanowa.
  • Koronacja 11 IX 1966 r., koronował kard. K. Wojtyła.
  • Rekoronacja 22 VI 1983 r., koronował Jan Paweł II
  • 9. Matka Boża Szczyrzycka – Szczyrzyc.
  • Koronacja 19 VIII 1984 r., koronował kard. J. Glemp[35]
  • 10. Matka Boża Pocieszenia – Pasierbiec.
  • Koronacja 28 VIII 1993 r., koronował bp J. Życiński
  • 11. Matka Boża Bolesna – Czarny Potok.
  • Koronacja 14 IX 1999 r., koronował bp W. Skworc
  • 12. Matka Boża Niezawodnej Nadziei – Jamna.
  • Koronacja 3 VI 1998 r., koronował Jan Paweł II
  • 13. Matka Boża Pocieszenia – Czermna.
  • Koronacja 28 VIII 2011 r., koronował bp W. Skworc
  • 14. Matka Boża Fatimska – Tarnów.
  • Koronacja 4 VI 2017 r., koronował kard. S. Dziwisz
  • 15. Matka Boża Królowa Rodzin – Chorzelów.
  • Koronacja 9 IX 2017 r., koronował abp W. Skworc

Niewątpliwie najważniejszym miejscem jest Tuchów, bowiem tam dokonano pierwszej w diecezji koronacji obrazu Matki Bożej papieskimi koronami. 2 października 1904 r. w obecności kilku biskupów, ok. 200 kapłanów i 130 tys. wiernych ówczesny ordynariusz tarnowski bp Leon Wałęga dokonał aktu nałożenia koron oraz oddania całej Diecezji Tarnowskiej w opiekę Tuchowskiej Matce. Żywił do Tuchowskiej Pani szczególne nabożeństwo[36].

W tym roku będziemy przeżywać 100-lecie koronacji Matki Bożej Zawadzkiej. Pierwotnie miała się odbyć 18 listopada 1913 r., ale ze względu na działania wojenne została o kilka lat przesunięta. Odbyła się 8 września 1920 r. Koronatorem był bp Leon Wałęga. Obecnych było kilku biskupów z sąsiednich diecezji, ok. 100 kapłanów, urzędnicy państwowi i wojsko oraz rzesza wiernych[37].

W II Rzeczypospolitej papieskimi koronami ozdobiono 21 wizerunków Matki Bożej[38], wśród nich dwa z Diecezji Tarnowskiej: z Bochni i Odporyszowa.

Ciekawa jest historia bocheńskiej koronacji. Obraz Matki Bożej Różańcowej jest jedną z najstarszych kopii obrazu częstochowskiego, różni się smutniejszym wyrazem twarzy Maryi i lekkim skłonem głowy w stronę Dzieciątka[39]. Obraz ten był własnością Krzysztofa Bąkowskiego, mieszczanina z Wieliczki. Wisiał u niego w domu i tam zasłynął łaskami. Bąkowski uważał, że jest niegodny, by mieć go u siebie, więc ofiarował obraz do kościoła parafialnego. Ponieważ według niego proboszcz wielicki nie uhonorował należycie cudownego wizerunku, zabrał swój dar i zawiózł do bocheńskich dominikanów. Dokładna data tego faktu nie jest znana. Prawdopodobnie stało się to ok. 1618 r. Ojcowie dominikanie otoczyli obraz wielką czcią. W 1620 r. został umieszczony w ołtarzu bractwa różańcowego. Od razu wokół niego zaczęli gromadzić się wierni wszystkich stanów. Wypraszali wiele łask[40]. Obraz Matki Bożej Różańcowej zasłynął trzykrotnie cudem łez. To niezwykłe zjawisko szczegółowo opisał przeor dominikanów bocheńskich o. Tomasz Rościszewski, naoczny świadek wydarzeń w książce pt. Puklerz złoty na obronę Obrazów Katolickich i Łza krwawa Obrazu Bocheńskiego Najświętszej Panny wyrażona z 1639 r. Pierwszy raz obraz pokrył się łzami i krwawym potem 28 lipca 1637 r. w obecności duchownych i ludu, licznie zgromadzonego na nabożeństwie. Władze zakonne powołały specjalną komisję do zbadania tego niewytłumaczalnego zjawiska. Komisja przybyła 29 października 1637 r. i sama doświadczyła cudu, gdyż wobec jej członków i zgromadzonego ludu obraz drugi raz krwawo zapłakał. Trzeci raz zjawisko to powtórzyło się 15 maja 1638 r. Rozpoczął się wówczas okres wielkiego kultu Bocheńskiej Pani. Ludzie spieszyli do Niej z całej południowej Rzeczypospolitej, nie szczędząc dla Matki Bożej cennych wotów i darów. Wartość kosztowności złożonych w drugiej połowie XVIII w. jako wyraz wdzięczności za otrzymane łaski za przyczyną Matki Bożej Bocheńskiej oszacowano na 60 tys. guldenów[41]. Rozpoczęto wtedy starania o koronację obrazu papieskimi koronami. Były wówczas wystarczające racje, żeby uzyskać pozwolenie. Byłaby to pierwsza taka uroczystość na ziemiach polskich. Przyszły jednak różne dziejowe zawieruchy, wojny, pożary, potem rozbiory, co uniemożliwiło jej zrealizowanie. Po kasacie klasztoru dominikanów w 1777 r. budynek rozebrano. Obraz 2 października 1778 r. ojcowie dominikanie przenieśli uroczyście na swoich ramionach do kościoła św. Mikołaja. Umieszczono go w nowo wzniesionej kaplicy, w barokowym ołtarzu przeniesionym z kościoła dominikańskiego[42]. Ożywienie kultu Matki Bożej nastąpiło na początku XX w. Jak dawniej, przed zaborami, na odpust zaczęli przybywać wierni z różnych stron. Szczególnie dużo pielgrzymów gromadziło się podczas pierwszej wojny światowej. Po jej zakończeniu wznowiono intensywne starania, by ukoronować cudowny wizerunek. W 1932 r. ówczesny proboszcz ks. prał. Władysław Kuc zwrócił się do ordynariusza tarnowskiego bp. L. Wałęgi, by wyjednał u Ojca Świętego Piusa XI koronację bocheńskiego obrazu. Koronacja przyczyniłaby się do rozwoju kultu i umocnienia pobożności wiernych. Komisja powołana dla prowadzenia procesu koronacyjnego po wypełnieniu swoich obowiązków potwierdziła cudowność obrazu i ponowiła prośbę do nowego ordynariusza, bp. F. Lisowskiego o skierowanie sprawy do Stolicy Apostolskiej. Dnia 26 grudnia 1933 r. bp Franciszek Lisowski podczas nabożeństwa w Bochni uroczyście odczytał dekret wydany przez Stolicę Apostolską 1 grudnia tegoż roku, zezwalający na koronację łaskami słynącego obrazu Matki Boskiej Bocheńskiej. […] O jak bardzo głęboko korzy się i uniża me biedne serce na myśl, że na mocy upoważnienia Stolicy św. mam ozdobić koronami te Najświętsze Istoty! […][43] – pisał później biskup w słowie do diecezjan. Uroczystość koronacji została wyznaczona na 15 sierpnia 1934 r. Z powodu ogromnej klęski powodzi, jaka nawiedziła Polskę południową w lipcu 1934 r., uroczystość przeniesiono na 7 października tego roku[44]. Wraz z biskupem ordynariuszem uczestniczył w niej biskup polowy Wojska Polskiego Józef Gawlina oraz biskupi sufragani: Wojciech Tomaka z Przemyśla i Edward Komar z Tarnowa, księża infułaci z Krakowa i Przemyśla, kapituły: lwowska, krakowska i tarnowska oraz rzesza kapłanów. W tych głównych uroczystościach wzięło udział ok. 120 tys. wiernych[45]. Obchody te przyczyniły się do znacznego ożywienia kultu Matki Bożej. Coraz więcej ludzi szukało u Niej pociechy i miłosierdzia, zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej[46].

W XX-leciu międzywojennym rozpoczął się proces zmierzający do ukoronowania Matki Bożej Pocieszenia w Czermnej. Starania o koronację słynącego łaskami Wizerunku rozpoczął proboszcz ks. Stefan Leon Pawłowski (1880-1950). Koronacji dokonał dopiero 28 VIII 2011 r. bp Wiktor Skworc[47]. Rozpoczęto też starania o ukoronowanie wizerunku Matki Bożej Szkaplerznej z Domosławic. Starania o koronację cudownego obrazu rozpoczął w 1935 r. proboszcz ks. Kazimierz Kozak (1866-1937). Z powodu wybuchu wojny, a później trudnych lat powojennych odłożono je w czasie[48].

W Księdze łask otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej Grybowskiej, zapisana jest piękna uroczystość wprowadzenia do kościoła odnowionego obrazu Matki Bożej, której przewodniczył bp F. Lisowski. Odbyła się ona 25 marca 1935 r. w dniu Zwiastowania NMP[49]. Liczna obecność parafian i pielgrzymów świadczyła o kulcie, jakim otaczany był grybowski wizerunek Matki Bożej Przedziwnej. Bp Lisowski wygłosił kazanie. […] Jego płomienne słowa z serca do serc trafiały. Ukazały się łzy w oczach Arcypasterza, zrosiły się łzami lica parafian. Kiedy mówca rzucił na kolana tysiące słuchaczy i oddał ich w opiekę Matce Najświętszej – zawtórował jeden szloch. Tego momentu obecni nie zapomną […][50] – zapisał kronikarz.

Podobna uroczystość odbyła się w Tarnowie 14 lipca 1935 r. W pięknie zorganizowanej procesji z katedry do kościółka na Burku poniesiono łaskami słynący obraz Matki Bożej i umieszczono w odnowionym ołtarzu[51].

W diecezji miały też miejsce rekoronacje. Ich powodem były profanacje wizerunków i kradzieże koron. Takie uroczystości i to dwukrotne odbywały się w Przeczycy. Starania o koronację figury Matki Boskiej[52] podjął mianowany w 1920 r. proboszcz ks. Stanisław Machnik. W 1922 r. wysłał do Kurii Biskupiej w Przemyślu pismo z prośbą o koronację. Wyznaczona przez Kurię komisja podjęła badanie świadków i potwierdzenie starożytności kultu. Ówczesny ordynariusz bp Józef Sebastian Pelczar – dziś już święty – dekretem z l lutego 1923 r. uznał statuę Matki Boskiej w Przeczycy za łaskami słynącą. W oparciu o ten dokument parafia w 1924 r. skierowała pismo do Ojca Świętego Piusa XI z prośbą o pozwolenie na koronację koronami papieskimi. Stolica Apostolska udzieliła zgody. Ze względu jednak na śmierć koronatora, bp. S. Pelczara, koronację odłożono. Dopiero 15 sierpnia 1925 r. ks. bp Karol Józef Fischer, sufragan przemyski, nałożył złote korony na głowę Matki Bożej i Dzieciątka[53]. Osiem lat po koronacji, 24 lipca 1933 r., obie korony zostały skradzione, a następnie 14 września podrzucone. Biskup Tarnowski Franciszek Lisowski dokonał ekspiacyjnej rekoronacji 12 listopada 1933 r. Po tej uroczystości korony zostały ponownie skradzione. Ponownej rekoronacji figury dokonał 15 sierpnia 1975 r. kard. Karol Wojtyła, późniejszy papież, dziś już święty Jan Paweł II. Na tę uroczystość sprawiono nowe korony. Współkoronatorami byli: kard. Paweł Zun Grana z Górnej Wolty w Afryce i bp Jerzy Ablewicz, ordynariusz tarnowski. Kult Matki Bożej od tej pory znacznie się ożywił, o czym świadczą kilkudniowe odpusty oraz liczne pielgrzymki ludności z pobliskich okolic[54].

Ważnym elementem krajobrazu Diecezji Tarnowskiej są gęsto rozsiane przydrożne kapliczki które najliczniej dedykowano Matce Bożej. Te tysiące obiektów przy drogach, polach, przy miastach, miasteczkach i wsiach, które w ciągu wieków stworzyła rzesza ludowych artystów to świadectwo żarliwej wiary ludu tej diecezji. Jedne były wyrazem indywidualnego, inne zbiorowego aktu wdzięczności - na podziękowanie za wysłuchanie próśb, za uleczenie z choroby, za powrót z wojny, za uchronienie od zarazy, głodu czy innego niebezpieczeństwa. Wznoszono je także celem uproszczenia opieki, ochrony przed nieszczęściami, by wyprosić błogosławieństwo dla ziemi i plonów. Wszystkie one są świadectwem ufności pokładanej w Bogu, są świadectwem czci jaką nasi przodkowie oddawali Panu Bogu, Matce Najświętszej i świętym. Stanowiły też w przeszłości pewnego rodzaju katechizm, swoistą formę nauczania Kościoła. Miały wpływ na kształtowanie się oblicza wspólnot mieszkających w danym przysiółku czy osiedlu. Były czynnikiem kształtującym dzień powszedni: gromadzili się przy nich tak w chwilach smutnych jak i radosnych. Takie kapliczki do dnia dzisiejszego w wielu miejscach „żyją”, gromadzą się przy nich ludzie, którzy je dekorują zielenią i kwiatami, spotykają się, by wspólnie śpiewać majówki czy odmawiać różaniec. Kiedy prawie 40 lat temu dokonany został swoisty inwentarz wszystkich kapliczek, figur i krzyży przydrożnych na ówczesnym terenie Diecezji Tarnowskiej, samych kapliczek dedykowanych Matce Bożej było ponad cztery i pół tysiąca[55].

Ta mnogość sanktuariów, kościołów i kaplic, a w nich obrazów i figur Matki Bożej to wielki dar, który uwypukla i wzmacnia charakterystyczny rys maryjny Diecezji Tarnowskiej. Prymas Stefan Kardynał Wyszyński w 50. rocznicę swoich święceń kapłańskich powiedział: „Stawiając wszystko na Bogurodzicę, nie zostałem zawiedziony”. Było to doświadczenie jego życia i jego kapłańskiej drogi. To doświadczenie towarzyszy także nam.

 

[1] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 68.

[2] To według podań uczniowie Cyryla i Metodego mieli przynieść ze sobą wizerunek Matki Bożej, który ofiarowany pilzneńskiej wspólnocie zawisł w głównej bramie grodu. W wiekach XI-XII obraz znajdował się w baszcie-kaplicy zamkowej a stamtąd trafił do nowo wybudowanego kościoła farnego. Przez kolejne lata przed oblicze Pilzneńskiej Madonny przybywali pokłonić się polscy monarchowie, m.in. Łokietek, królowa Jadwiga i Władysław Jagiełło. Po fundacji kościoła i klasztoru augustianów tam został przeniesiony łaskami słynący obraz. Niestety podczas najazdu węgierskiego w 1474 r. miasteczko, a wraz z nim wizerunek Matki Bożej, spłonęło. Obraz został odmalowany i przez kolejne wieki zasłużył na miano cudownego wizerunku Matki Bożej Pocieszenia z Pilzna. Kustoszami Cudownego Wizerunku są Ojcowie Karmelici. M. Krajewski, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w kościele Ojców Karmelitów w Pilźnie, Pilzno 1995, s. 63-69.

[3] R. Kałamański, Kult maryjny w Kościele rzymskokatolickim – dogmaty i tytuły Maryi na tle nauczania Pisma Świętego, Warszawa 2010, s. 15.

[5] List pasterski bp. F. Lisowskiego o koronacji cudownego obrazu NMP w Odporyszowie z dnia 28 VII 1937 r., „Currenda”, 7/1937, s. 151.

[6] S. Stańczyk, Tuchów. Matka Boża Tuchowska, w: Sanktuaria Diecezji Tarnowskiej; TST, t. 9, Tarnów 1983, s. 302.

[7] Tuchowska Matka Chrystusa i Kościoła, w: J. Ablewicz, Kazania maryjne, Tarnów 2016; s. 129.

[9] Unikalna skala pobożności maryjnej. Zobacz jak Polska czci Matkę Bożą, https://www.pch24.pl/unikalna-skala-poboznosci-maryjnej--zobacz-jak-polska-czci-matke-boza,61882,i.html

[10] Tamże.

[11] Na podstawie Schematyzmu Diecezji Tarnowskiej 2020.

[12] Na podstawie Schematyzmu Diecezji Tarnowskiej 2011/2012 oraz 2020.

[13] Sanktuaria Diecezji Tarnowskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, t. 9, Tarnów 1983, s. 466.

[14] Homilia Biskupa Tarnowskiego Andrzeja Jeża z okazji ustanowienia sanktuarium Matki Bożej Tylickiej - Opiekunki Rodzin i Uzdrowienia Chorych, Tylicz, 27 sierpnia 2016 r., „Currenda”, 3/2016, s. 313.

[16] 13 maja 1993 r. erygował bp Józef Życiński

[17] 15 sierpnia 2014 r. erygował bp Andrzej Jeż

[18] 7 września 2008 r. erygował bp Wiktor Skworc

[19] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[20] 16 lipca 2007 r. bp Wiktor Skworc

[21] 28 października 2013 r. erygował bp Andrzej Jeż

[22] 24 grudnia 1974 r. bp Jerzy Ablewicz wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[23] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[24] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[25] 13 maja 2003 r. erygował bp Wiktor Skworc

[26] 1 października 2006 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[27] 8 grudnia 2003 roku bp Wiktor Skworc

[28] 2 października 2011 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[29] 28 października 2011 r. erygował bp Wiktor Skworc

[30] 2 lutego 2006 r. erygował bp Wiktor Skworc

[31] 13 maja 2003 roku erygował bp Wiktor Skworc

[32] 15 września 2010 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[33] 27 sierpnia 2016 r. erygował bp Andrzej Jeż

[34] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium

[35] Koronacja koronami biskupimi miała miejsce 20 sierpnia 1938 r. - koronował abp Adam Stefan Sapieha.

[36] M. Nowakowski, Koronowane wizerunki Matki Bożej w Diecezji Tarnowskiej. Matka Boża Tuchowska. „Bethania” [online], 12/2012 [dostęp 26 IV 2020 r.]. Dostępny: http://www.bethania. pl/2012_12/d4.htm; por. S. BUDZIK, Działalność duszpasterska biskupa Leona Wałęgi (1901-1933), mps, Lublin 1977, s. 81-84.

[37] Historia parafii oraz cudowny obraz Matki Bożej Zawadzkiej [dostęp 27 IV 2020 r.]. Dostępny: http://www.sanktuarium.zawada.diecezja.tarnow.pl/sanktuarium/historia-i-obraz#koronacja-obrazu.

[38] F. Mróz, Ł. Mróz, Koronacje papieskie wizerunków Najświętszej Maryi Panny w Polsce w latach 1990-2011, „Peregrinus Cracoviensis”, 23/2012, s. 33.

[39] Obraz powstał na przełomie XV i XVI w. Namalowany jest na płótnie farbami olejnymi i naklejony na modrzewiową deskę o wymiarach 90 x 75 cm. Obraz jest dziełem nieznanego artysty. J. Kęsek, G. Potępa, Oblicze Bocheńskiej Madonny: XVII-wieczne kopie, podobizny, inspiracje, Bochnia 2009, s. 5-8.

[40] Tamże, s. 7-9.

[41] J. Flasza, Puklerz złoty i łza krwawa. Z dziejów obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, Bochnia 2004, s. 10-13.

[42] Z. Sadko, Różańcowa Matka Boża Bocheńska, Bochnia 2004, s. 16.

[43] ­„Nasza Sprawa”, 39/1934, s. 2.

[44] Pierwsza data koronacji została podana w „Currendzie” 8/1934, a o zmianie poinformowano w Wezwaniu na koronację w 9 numerze tego pisma.

[45] „Nasza Sprawa”, 41/1934, s. 1-3; por. J. Flasza, Puklerz złoty i łza krwawa. Z dziejów obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, Bochnia 2004, s. 24-29.

[46] S. Wójtowicz, Bochnia. Matka Boża Różańcowa, TST, 9/1983, s. 143-149.

[47] Parafia Czermna. Droga do koronacji i uroczystość koronacji obrazu Matki Bożej Czermneńskiej [dostęp 26 IV 2020 r.]. Dostępny: http://czermna.diecezja.tarnow.pl/?sanktuarium.

[48]J. Nowakowski, Domosławice. Matka Boża z Dzieciątkiem, TST, 9/1983, s. 171-173; „Nasza Sprawa”, 34/1935, s. 476; 40/1935, s. 559.

[49] Archiwum Parafialne w Grybowie, Księga łask, uzdrowień i nawróceń otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej Grybowskiej, rkps, sygn. 34, s. [24];.Liber memorabilium pro Parochia Grybow – incipiens ab Anno 1830 a Joanne Chrysoffi Czyrniański Parocho in Grybow – comparatus. I, rkps, sygn. 40, s. 80.

[50] Tamże, Księga łask, uzdrowień i nawróceń otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej Grybowskiej, rkps, sygn. 34, s. [23-25]; J. Skrabski, Kościoły Grybowa. Monografia historyczno-artystyczna, Kraków 2010, s. 188.

[51] „Nasza Sprawa”, 29/1935, s. 401.

[52] Figura Matki Bożej Przeczyckiej – jest to rzeźba wykonana w drzewie lipowym lub gruszowym o wysokości 120 cm. Matka Boża na prawej ręce trzyma Dzieciątko Jezus. Czas powstania statuy Matki Boskiej Przeczyckiej określa się na lata 1460-1470. Jej suknia jest w stylu gotyckim, ale twarze Maryi i Dzieciątka mają wygląd renesansowy. Niektórzy historycy sztuki sugerują, że figura została wyrzeźbiona w jednej ze szkół Wita Stwosza na Węgrzech. J. Jałowy, Dzieje parafji przeczyckiej z okazji koronacji statuy Matki Boskiej, cz. 2, Cudowna Matka Boska Przeczycka, Rzeszów 1925, s. 3-6.

[53] J. Jałowy,, Dzieje parafji przeczyckiej z okazji koronacji statuy Matki Boskiej, cz. 3, Dni łaski i chwały w Przeczycy czyli dokumenty do koronacji cudownej statuy Matki Boskiej w Przeczycy, s. 9-28.

[54] Tamże, s. 93-94. Sanktuarium Matki Bożej w Przeczycy. Krótka historia parafii Przeczyca i cudownego wizerunku Matki Boskiej Przeczyckiej [dostęp 27 IV 2020 r]. Dostępny: http://www.przeczyca.org/viewpage. php?page_id=4

[55] Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie Diecezji Tarnowskiej, w: Schematyzm Diecezji Tarnowskiej 1983, red. J. Rzepa.