Clericus iuniori, czyli filozofowie, teologowie i pastoraliści

W roku 200-lecia Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie przygotowaliśmy cykl szkiców przybliżających historię tego miejsca.

Korytarz na I piętrze pierwszego budynku WSD w Tarnowie. Grzegorz Brożek /Foto Gość

Chociaż w roku 1838 mogłoby się wydawać, że biskup ma wolną rękę w zarządzaniu seminarium i nakreślaniu głównej linii wychowywania młodych adeptów kapłaństwa, to jednak w praktyce było inaczej. Władzę państwowe zastrzegały sobie między innymi sprawy finansowe i gospodarcze. Również kwestia nominacji przełożonych była uzależniona od decyzji władz cywilnych. Kandydata na urząd rektora należało przedstawić samemu cesarzowi. Natomiast, jeżeli chodzi o decyzje personalne odnoszące się do kleryków, to biskup posiadał w tej materii pełną swobodę. To biskup ostatecznie decydował o dopuszczeniu danego kandydata do święceń.

Rektor, który bezpośrednio podlegał biskupowi, sprawował pieczę nad seminarium i nadawał właściwy ton formacji alumnów. Pomagali mu w tym przełożeni: wicerektor, ojciec duchowny i dwóch prefektów. Oczywiście uprawnienia przełożonych także nakreśliła administracja państwowa. Rektora należało wybrać spośród kanoników kapituły katedralnej. Kanonik, który otrzymywał nominację na rektora nie miał z tego tytułu prawa do dodatkowego wynagrodzenia. Rektor miał czuwać nad całością spraw wychowawczych i gospodarczych, mając na uwadze rozważne korzystanie z funduszu religijnego. Obok prowadzenia protokołu czynności rektora, należało także sporządzać uwagi na temat wychowanków. Przepisy przewidywały również obecność rektora na posiłkach w refektarzu i zwracanie uwagi, aby alumn, który jednego dnia pierwszy zabierał posiłek, w dniu następnym robił to jako ostatni.

W seminarium pastoralistów działającym w Bochni od 1822 roku, a następnie w Tarnowie od 1826 roku funkcję rektora pełnili: ksiądz Andrzej Rainer (1822-1834) i ksiądz Andrzej Ostrawski (1834-1837). W roku 1837 nominacje rektorską otrzymał ksiądz Michał Król. W latach 1826-1834, jako profesor Pisma Świętego i języków wschodnich prowadził wykłady we Lwowie. Był głównym organizatorem Seminarium Duchownego w Tarnowie i instytutu teologicznego. Był to człowiek o wielu zainteresowaniach i nastawieniu patriotycznym.

  Ksiądz Michał Król, wielce zasłużony rektor WSD w Tarnowie, autor pierwszego regulaminu. Grzegorz Brożek /Foto Gość

W prowadzeniu seminarium księdzu Królowi pomagali: wicerektor, którym od 1838 roku był ksiądz Józef Matuziński – odpowiadał przede wszystkim za sprawy bytowe seminarium; ojciec duchowny ksiądz Franciszek Karkoszka (pilnowano wówczas, aby ojciec duchowny nie miał żadnych innych obowiązków poza seminarium). Pierwszym prefektem został ksiądz Ignacy Antecki – odpowiadał za alumnów studiujących teologię, oraz opiekował się biblioteką, zaś drugim prefektem był ksiądz Klemens Popiel – powierzono mu studentów filozofii. Prefekci mieli bardzo niską pensję, która wynosiła 200 florenów, dlatego przysługiwał im również dodatek w postaci ubrania.

Ksiądz rektor Michał Król jest głównym autorem pierwszego regulaminu seminarium duchownego w Tarnowie. Do dziś w seminaryjnym archiwum zachowały się dwie wersje identycznej treści. Jedna wersja w formie 13-stronicowego zeszytu, druga wersja wypisana kaligraficznym pismem z ozdobnym tytułem: Ordo domesticus in Seminario Cleri Iunioris Episcopali Tarnoviensis anno scholastico 1839. Sam tytuł regulaminu informuje nas, że wówczas alumni seminarium zwani byli clerus iunior w przeciwieństwie do clerus senior, czyli kapłanów już wyświęconych.

Regulamin dzielił alumnów na trzy grupy: filozofów, teologów i pastoralistów. Dwie pierwsze nazwy wskazywały na rodzaj instytutu naukowego, na który uczęszczali klerycy, zaś ostatnia nazwa była zarezerwowana dla najstarszego rocznika. Przepisy podane przez księdza rektora Króla obejmowały porządek dzienny w dni szkolne, rekreacyjne i świąteczne, oraz omówienie ćwiczeń ascetycznych, spowiedzi i Komunii świętej.

W dni szkolne alumni wstawali o godzinie 5. Następnie o 5:30 wszyscy schodzili się do kaplicy na modlitwy poranne, rozmyślanie pod kierunkiem ojca duchownego, czytanie rozdziału z Nowego Testamentu, po czym następowała Msza święta celebrowana przez rektora. Po wyjściu z kaplicy obowiązywało milczenie do godziny 7:45. Po śniadaniu i czyszczeniu ubrania od godz. 8 rozpoczynały się wykłady zarówno dla adeptów filozofii, jak i teologii. Rocznik pastoralistów rozpoczynał wykłady o godzinie 9 lub odbywał wtedy studium prywatne, oczywiście w pełnym milczeniu.

Między 11:30 a 12:30 najstarsi klerycy uczestniczyli w konferencji prowadzonej przez rektora, albo ojca duchownego. Pozostali alumni w tym czasie mieli czas na studium. O 12:30 wszyscy gromadzili się na obiedzie, podczas którego czytano książkę w języku niemieckim na temat liturgii. Od godziny 14 do 15 odbywały się wykłady dla filozofów i trzech lat teologii. Od godziny 16 do 17 był czas wolny, a następnie studium. O 19:30 klerycy schodzili się na kolację, podczas której czytano fragmenty katechizmu rzymskiego. Zakończenie dnia było o godzinie 21. Po modlitwach wieczornych gaszono światła.

W tak zwane dni rekreacyjne, czyli we wtorek i czwartek klerycy wstawali o 5:30. Porządek dnia przewidywał w tych dniach wyjście poza mury seminarium, nie było również zajęć dydaktycznych. Od 16:00 do 17:00 gromadzono się na naukę śpiewu. Własną specyfikę posiadała także niedziela, oraz dni świąteczne. Charakterystycznym dla tych dni były wyjścia do katedry. Wyznaczeni klerycy udawali się do kościoła katedralnego nie tylko na główną Mszę świętą, czyli tak zwaną sumę, ale również na nieszpory, po których pozostawano na wystawieniu Najświętszego Sakramentu.

Regulamin autorstwa księdza rektora Michała Króla kładł duży nacisk na czytanie Pisma Świętego i homilie biblijne. Alumni po każdym rozmyślaniu mieli czytać jeden rozdział Biblii i to w języku polskim. W dni wolne od nauki przewidywano wykład na temat słowa Bożego przygotowany przez ojca duchownego lub prefekta. Częste zalecanie milczenia ułatwiało funkcjonowanie tak dużej wspólnoty pod jednym dachem.

Regulamin nie precyzował warunków wstąpienia do seminarium. O przyjęcie do seminarium ubiegali się zarówno gimnazjaliści rozpoczynający naukę w instytucie filozoficznym, jak też niekiedy studenci IV roku teologii. Ci ostatni, jako absolwenci teologii przebywali w seminarium tylko rok, po czym otrzymywali święcenia kapłańskie.

Wśród alumnów było duże zróżnicowanie wiekowe. Studenci I roku filozofii mogli mieć 16 lat, zaś teologowie IV roku 23, a nawet 25 lat. Niektórzy klerycy przebywali w seminarium 6 lat, inni 4 lata, ale byli też i tacy, którzy mieszkali tam tylko rok. Na podstawie dekretów władzy państwowej liczba wszystkich alumnów powinna wynosić 100 kleryków. Jednak w praktyce pozwalano przyjmować nieco ponad limit. Dopiero z biegiem lat skonkretyzowano zasady przyjmowania do seminarium nowych adeptów.

---

Bibliografia

Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, maszynopis, Lublin 1971 r.; Ks. R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.;

Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. F. Gawlik, Pierwsze „przepisy” seminarium duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.