Przeżywaliśmy niedawno święto patronalne Akcji Katolickiej. Jedną z najjaśniej świecących postaci tej organizacji świeckich była w rejonie Dębicy księżna Helena Jabłonowska.

Ilekroć podejmujemy się refleksji o Akcji Katolickiej, to musimy mieć na uwadze jej papieskie pochodzenie. Została ona założona na początku XX wieku przez papieża Piusa X. Jego następcy, szczególnie Pius XI, zatroszczyli się o jej dynamiczny rozwój i nadali ramy organizacyjne. 

Na powstanie Akcji Katolickiej miało wpływ wiele czynników, lecz decydującym było ożywienie świeckich chrześcijan na początku XX wieku. Jedni ludzie szukali dowartościowania w Kościele, a inni opuszczali Kościół, a nawet go zwalczali. Aktywność świeckich (zarówno ta pozytywna, jak i negatywna) nie uszła uwadze papieża Piusa X. Namysł i modlitwa pozwoliły papieżowi dostrzec w ich zachowaniu wołanie o zainteresowanie się nimi, prośbę o pomoc, błaganie o formację i wsparcie w szukaniu przez nich miejsca w Kościele. Zrozumiał także, że świeckim trzeba przywrócić miejsce, które mieli w pierwotnym Kościele i umożliwić aktywny udział w dziele ewangelizacji i duszpasterstwie. Organizację, która miała spełnić oczekiwania świeckich nazwał Akcją Katolicką. Następca Piusa X, papież Pius XI, wyjaśnił, że Akcja Katolicka: "jest udziałem świeckich w apostolstwie hierarchicznym Kościoła katolickiego dla obrony zasad religijnych i moralnych (…), celem odnowienia życia katolickiego w rodzinie i społeczeństwie". Powołana do istnienia Akcja Katolicka od początku stała się urzędem świeckich w Kościele, który działa z mandatu hierarchii, w jedności z nią i angażuje się w misję Kościoła.

Gdy Akcja Katolicka powstawała w Kościele Powszechnym, Polski nie było jeszcze na mapach świata, dlatego nie mogła ona powstać i u nas. Dopiero po odzyskaniu niepodległości w latach trzydziestych ubiegłego wieku została powołana w Polsce Akcja Katolicka. W diecezji tarnowskiej jej dyrektorem został ks. Karol Pękala późniejszy biskup pomocniczy tarnowski. Ówczesną strukturę Akcji Katolickiej tworzyły wówczas cztery kolumny: Stowarzyszenie Mężów Katolickich, Stowarzyszenie Niewiast Katolickich, Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży Męskiej, Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży Żeńskiej.

  Autor artykułu na spotkaniu w Latoszynie Zdroju z wnuczką księżnej Heleny Jabłonowskiej, Zofią Jabłonowską Ratajską. archiwum autora

Księżna Helena z domu Rey Jabłonowska Pruss III urodziła się w Przyborowiu 4 stycznia1895 roku, parafia Straszęcin, powiat Dębica. Ojciec księżnej działał

w Stronnictwie Ludowym wraz z Wincentym Witosem i z nim posłował w 1911 roku, jako ludowiec do parlamentu wiedeńskiego. Helena Jabłonowska ukończyła szkołę u sióstr Niepokalanek w Jarosławiu i Nowym Sączu. Od lat dziewczęcych udzielała się społecznie w myśl wskazań wyniesionych z klasztoru, organizując zarówno w Przyborowiu, jak i sąsiednich wioskach kursy gospodarcze dla dziewcząt.

Wyszła za mąż 19 września 1927 roku w Przyborowiu za Józefa Jabłonowskiego Pruss III - właściciela majątków w województwie Tarnopolskim i Stanisławowskim. Urodziła trzech synów oraz córkę. Zmarła w Krakowie w 11 czerwca 1977 roku.

Helena Jabłonowska okresie międzywojennym aktywnie włączyła się w działalność powstającej w diecezji tarnowskiej Akacji Katolickiej. Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej w Tarnowie organizował wówczas po miastach diecezji konferencje dla inteligencji, pragnąc ja pozyskać dla pracy organizacyjnej w szeregach Akcji Katolickiej. Referaty o Akcji Katolickiej wygłaszał bp Edward Komar, a o stanie pracy organizacyjnej mówił wspomniany już ks. Karol Pękala. Na tych konferencjach w Dębicy bywała zawsze Helena Jabłonowska i propagowała ideę Akcji Katolickiej wśród ziemianek sąsiadujących z Przyborowiem, jak również na zebraniach Sodalicji Mariańskiej Ziemianek Ziemi Tarnowskiej, zachęcając je do pracy w katolickich organizacjach żeńskich w swoich parafiach.

W 1934 roku zostało formalnie powołane do życia Katolickie Stowarzyszenie Kobiet /KSK/ na diecezję tarnowską. Helena Jabłonowska zaraz zorganizowała za zgodą proboszcza Oddział KSK w Straszęcinie i została jego prezeską. Uczestniczyła z całym kierownictwem tego oddziału w dorocznych kursach jesiennych, które odbywały się dla dekanatu dębickiego coraz to w innej parafii. Pierwszy taki kurs odbył się w Dębicy. Na wiosnę 1936 roku mianowane zostały prezeski Okręgów
w KSK. Na okręg dębicki prezeską została mianowana Helena Jabłonowska. Przez z górą trzy lata bardzo sumiennie, ofiarnie, z godną naśladowania lojalnością wobec rozporządzeń tak zarządu, jak i Instytutu Akcji Katolickiej przeprowadzała raz do roku kursy dla kierownictw oddziałów w dekanacie, a drugi raz zebrania okręgowe.

W okresie całego roku odbywała wizytacje oddziałów dekanatu, pouczając o obowiązkach kierownictwa oddziałów, informując o zarządzeniach organizacyjnych, pilnując odsyłania rocznych sprawozdań, składek oraz ofiar na fundusz maturzystek. Utrzymywała stały kontakt z prelegentkami okręgu, czuwając, by zgodnie z planem odbywały wyjazdy do wyznaczonych im oddziałów. Prowadziła swój okręg w czasie Zlotu Ogólnopolskiego na Jasnej Górze w 1936 roku z bardzo licznym udziałem kobiet, które zaniosły przed obraz Matki Bożej trzy wieńce. Trzeba zaznaczyć, że większość kobiet uczestniczyła w tych uroczystościach w strojach regionalnych. Wtedy też zjednała sobie przychylność kobiet, gdyż nocowała wraz z nimi w kwaterze z góry wyznaczonej, nie szukając wygodnego miejsca w hotelach czy w domach zakonnych.

Prezeski okręgu z urzędu były członkiniami Zarządu KSK i dwa razy do roku uczestniczyły w jego plenarnych posiedzeniach. Zdawały one sprawozdania ze swej działalności, z pracy prelegentek i ze stanu pracy w oddziałach. Sprawozdania Heleny Jabłonowskiej były zawsze starannie przygotowane i dawane były na piśmie. W posiedzeniach tych uczestniczyła z całym oddaniem dla sprawy Akcji Katolickiej i na tych posiedzeniach bywała stale. Od 30.VI do 4 VII 1936 roku uczestniczyła w V Tygodniu Katolicko-Społecznym organizowanym w Zbylitowskiej Górze w klasztorze sióstr Sacré Coeur przez Instytut Akcji Katolickiej dla członkiń Zarządu i prelegentów.

Jako prezeska okręgu wyczuwała potrzebę pewnej koordynacji prac w terenie z Kołami Gospodyń Wiejskich, które na terenie powiatu dębickiego dzięki jej zasłudze były liczne i bardzo czynne. Stad też na posiedzeniach Zarządu sprawę te podejmowała i w roku 1937 spowodowała po licznych dyskusjach z Instytutem Akcji Katolickiej utworzenie referatu do spraw Kół Gospodyń Wiejskich przy KSK. W tym zakresie zarząd uznał, że organizacja ta dąży do podniesienia kultury w gospodarstwie domowym wsi, więc było wskazanym dla członkiń KSK, aby i pod tym względem nastąpiło u nich wyrobienie, a równocześnie teren pracy tych kół miał być terenem apostolskiego oddziaływania działaczek Akcji Katolickiej w zakresie obyczajów i kultury osobistej. Przewodniczącą tego referatu mianował Zarząd i została nią Helena Jabłonowska, wchodząc tym samym w skład prezydium Zarządu. Powiatów przynależnych do diecezji tarnowskiej było 10, a więc referat liczył wraz z przewodniczącą 11 osób.

Helena Jabłonowska doceniając ważność właściwej formacji duchowej członków Akcji Katolickiej- pomagała Instytutowi Akcji Katolickiej w organizowaniu rekolekcji zamkniętych, użyczając dla mężczyzn i młodzieży męskiej swego dworu w Przyborowiu, gdyż okręg dębicki nie miał dla tego celu odpowiedniego lokalu.

Podsumowując, z konieczności wybiórczo wybrane fakty z działalności Heleny Jabłonowskiej w przedwojennej Akcji Katolickiej możemy stwierdzić, że księżna dobrze przysłużyła się sprawie Bożej w tym krótkim okresie, gdy Akcja Katolicka zapuszczała dopiero korzenie w życie parafialne na terenie diecezji tarnowskiej.

Przygotował na podstawie materiałów udostępnionych przez wnuczkę księżnej Heleny Jabłonowskiej panią Zofię Jabłonowską -Ratajską dr Kazimierz Mazur, prezes Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej w Dębicy-Latoszynie.