Faryzeusz i celnik (Łk 18,9-14)

Jezus na początku przypowieści krótko przedstawia bohaterów opowiadania: faryzeusza i celnika. Nie opisuje ich bliżej, ale samo zestawienie obok siebie takich osób pozwala przypuszczać, że źródłem przesłania płynącego z przypowieści będzie istniejący między nimi kontrast.

Przykładowe opowiadanie – przypowieść Jezusa, to opowiadanie zawierające przykład wzięty z życia i przejaskrawiającym pewne postawy ludzkie, aby w tym świetle można było łatwiej dokonać ich oceny moralnej. Przypowieść tę rozpoczyna wstęp Łukasza, poruszający problem sprawiedliwości i zawierający propozycję interpretacji opowiadania (Łk 18,9). Całość opowiadania zaś kończy komentarz, w którym Jezus dokonuje oceny postaw faryzeusza i celnika oraz wyjaśnia, który z nich został usprawiedliwiony (Łk 18,14). Tym sposobem wstęp tworzy wraz z komentarzem Jezusa pewien rodzaj inkluzji, która każe tę przypowieść rozważać w świetle pytania: kto może być usprawiedliwiony?

Ewangelista nie podaje do kogo została skierowana przypowieść, ale przedstawia negatywną postawę, która ją sprowokowała. Jest nią przekonanie o własnej sprawiedliwości, połączone z pogardą wobec innych. Opowiadanie stawia znak pytania co do kwestii czy można być sprawiedliwym i gardzić innymi. Pogarda bowiem wobec bliźniego stawia pod znakiem zapytania sprawiedliwość danej osoby, ponieważ sprzeciwia się przepisom Prawa, które uczy szacunku do drugiego człowieka, które przestrzega przed wydawaniem niesprawiedliwych wyroków (zob. Kpł 19,11-17). Warto pamiętać, iż starotestamentalne Prawo w centrum stawia przykazanie miłości bliźniego (Kpł 19, 18).

Należy w tym miejscu dodać, że w gronie tych, którzy byli przekonani, że są sprawiedliwi a innymi gardzili, nie musiały znajdować się wyłącznie osoby zdeprawowane i fałszywie oceniające własną postawę. Mogli do nich należeć również tacy, którzy byli sprawiedliwi, ale swoją moralną i religijną doskonałość stawiali jako miarę oceny innych i zarazem potępiania tych, którzy byli mniej doskonali. Również taka postawa jest daleka od nauczania ewangelicznego. Stąd też Jezus opowiada przypowieść, aby ukazać niektórym słuchaczom ich mniemanie o swej sprawiedliwości jako karykaturę prawdziwej pobożności.