Królowa-matka w tekstach Starego Testamentu

Analizując teksty Starego Testamentu, w których znajdują się wzmianki na temat królowych-matek, można zauważyć, że odgrywały one ważną rolę zarówno w życiu osobistym syna-króla, jak również na dworze królewskim. Na uwagę zasługuje już sam fakt, że przy charakterystyce królów, zasadniczo z dynastii Dawidowej, autor Ksiąg Królewskich podawał imiona matek poszczególnych monarchów (zob. np. 1 Krl 14,21; 15,10; 22,42; 2 Krl 8,26; 12,2; 15,2). To wskazuje na istotną rolę, jaką odgrywały królowe-matki w społeczności ówczesnego Izraela. Gdyby było inaczej, ich postacie nie byłyby wzmiankowane w kontekście charakterystyki królów. Na uwagę zasługuje fakt, że hagiograf nie przytaczał imion żon królewskich, które jako małżonki zasługiwały na miano królowych (por. np. królowa Waszti - Est 1,12; królowa Estera - Est 9,29). Z tego wynika, że pozycja królowej-matki była o wiele ważniejsza niż żony króla. Być może związane było to z faktem wydania na świat następcy, czy też następców tronu. Będąc ich rodzicielką, królowa-matka - zdaniem U. Szwarc - „jako absolutnie jedyna, jak nikt inny dawała niepodważalną gwarancję ich tożsamości i ją potwierdzała, zarazem niejako uwierzytelniała ich prawo do korony” (U. Szwarc, Królowa-matka w świetle tekstów Starego Testamentu, „Salvatoris Mater” 6/3 (2004), s. 15).

Szczególna pozycja królowej-matki, określanej hebrajskim terminem gəḇîrāh - „pani (tytuł królowej-matki)”, wyłania się zasadniczo z kilku tekstów Starego Testamentu. Pierwszy z nich to 2 Krl 10,12-13:

„Kiedy Jehu był w drodze, w Szałasach Pasterskich, napotkał braci Ochozjasza, króla judzkiego, i zapytał: «Kim wy jesteście?» Odpowiedzieli: «Jesteśmy braćmi Ochozjasza i przyszliśmy pozdrowić synów króla i synów królowej matki»”.

Wzmianka na temat pozdrowień pozwala zauważyć, że obok postaci króla jest wymieniona zaraz jego matka. To z pewnością świadczy o szczególnej pozycji królowej-matki w przestrzeniach więzi rodzinnych, a także na dworze królewskim. Wzmianka na temat króla i jego matki znajduje się również w 2 Krl 24,12.15:

„Wtedy Jojakin, król judzki, wyszedł ku królowi babilońskiemu wraz ze swoją matką, swymi sługami, książętami i dworzanami. A król babiloński pojmał go (...). Przesiedlił też Jojakina do Babilonu. Także matkę króla, żony króla, jego dworzan i możnych kraju zabrał do niewoli z Jerozolimy do Babilonu”.

W przytoczonym tekście na uwagę zasługuje sekwencja wymienianych osób: po królu na pierwszym miejscu wymieniona została matka króla, a następnie dopiero żony królewskie (w. 15) oraz członkowie dworu i możnowładcy. Wskazuje to wyraźnie na szczególną pozycję królowej-matki na królewskim dworze, a co za tym idzie, w społecznej hierarchii. Przytoczony tekst akcentuje również szczególną wieź pomiędzy synem-królem a królową-matką. Poświadczeniem tego mogą być dwa teksty z proroka Jeremiasza, które odnoszą się do osoby króla Jojakina znanego także pod imieniem Jechoniasz: „(...) po wyjściu z Jerozolimy króla Jechoniasza, królowej (hagəḇîrāh), dworzan, przywódców judzkich i jerozolimskich, kowali i ślusarzy” (Jr 29,2) oraz „Powiedz do króla i królowej (gəḇîrāh): Usiądźcie zupełnie nisko, albowiem spadła z waszych głów korona chwały (...)” (Jr 13,18).

W obu przytoczonych tekstach, dotyczących wygnania króla do Babilonu, na uwagę zasługuje fakt, że w doświadczeniach, jakie dotknęły króla, uczestniczyła także jego matka. To pokazuje, że królowa-matka jawi się jako ta, która - jak to podkreśla U. Szwarc - „bez względu na okoliczności, niepewność, ryzyko, grożące niebezpieczeństwo trwa przy swoim synu, towarzyszy mu, podąża za nim, dzieli z nim to, co on przeżywa i czego doznaje”. (U. Szwarc, Królowa-matka w świetle tekstów Starego Testamentu, s. 18).