Rok 1848. Nowa nadzieja

Rok 1846 to dla historii seminarium tarnowskiego mało optymistyczna data. Jak wiemy z poprzednich odcinków naszego cyklu w skutek nieudanego powstania, a następnie dużej inwigilacji i ostrego nadzoru policyjnego ze strony administracji austriackiej wielu kleryków, a także przełożonych musiało pożegnać się z murami seminarium. Biskup wraz z kadrą profesorów musieli zmierzyć się z kwestią narastającego napięcia pomiędzy władzami państwowymi, a seminarium duchownym. Z jednej strony, choć narzucona, to jednak legalna władza cesarska, z drugiej rosnący w siłę duch narodowy, wzywający wszystkich bez wyjątku, do podjęcia walki o niepodległość.

Nieudane powstanie, wystąpienie chłopskie, nie ugasiły pożaru rewolucji społecznej, który z Zachodu rozciągał się również nad ziemie polskie. Polacy łączyli wyzwolenie społeczne z wolnością polityczną. Jeżeli ruch narodowo – rewolucyjny miał odnieść sukces, to należało zmobilizować cały naród. Szczególną częścią tego narodu było duchowieństwo. W polskich realiach to właśnie ambona mogła być wręcz jedynym narzędziem rewolucyjnej propagandy, a plebania schronieniem dla emisariuszy i spiskowców.

Przed 1848 rokiem dla władz austriackich było oczywiste, że w seminarium tarnowskim nadal istnieje duży element konspiracyjny, który nie wykazuje lojalności wobec cesarza i całej monarchii. Starosta tarnowski Breinl uważał, że tylko jeden na stu kleryków zasługuje na to, żeby go nie zamknąć. Dlatego też atmosfera nieufności i podejrzeń ze strony władz austriackich była coraz większa. W tym czasie wydano decyzję o upaństwowieniu Instytutu Teologicznego, co z jednej strony miało się wiązać z uzyskaniem statutu akademickiego i wyższych dotacji dla profesorów, ale z drugiej z jeszcze większym uzależnieniem zakładu przez administrację państwową.

Surowy nadzór nad seminarium nie powstrzymał wszystkich alumnów i profesorów od wchodzenia na drogę konspiracji. Klerycy rozczytywali się w literaturze rewolucyjnej. W seminarium czytano takie pisma jak: księdza Lamennais’go, „Księgi Ludu”, „Tygodnik Demokratyczny”, poezje Ryszarda Berwińskiego, pamflety Juliana Goslara, w których autor wzywał do oddania duszy Bogu i nieposłuszeństwa wobec władzy, ponieważ jest nieprawowita. Wśród przełożonych również znajdziemy księży, którzy pielęgnowali w alumnach postawy patriotyczne.

Znany już z poprzednich odcinków ksiądz Jan Chełmecki ze Żmiącej, wykładowca literatury polskiej poza seminarium zachęcał chłopów do wypowiedzenia posłuszeństwa władzy cesarskiej poprzez powstanie narodowe. Kiedy został aresztowany pisał o wielkim niezrozumieniu ze strony nawet najbliższej rodziny. Drugim profesorem, który jest wręcz symbolem walki z aparatem represyjnym monarchii austriackiej był wykładowca Pisma Świętego, ksiądz Walerian Serwatowski.

Ksiądz Serwatowski urodził się na terenie archidiecezji lwowskiej we wsi Budzanów koło Trembowli w 1810 roku. Był jednym z pierwszych biblistów polskich, który przyczynił się do pogłębienia znajomości Biblii wśród duchowieństwa. W Tarnowie pracował od 1838 roku na polecenie ówczesnego biskupa Franciszka Zachariasiewicza. To właśnie wtedy profesor Serwatowski opracował swoje komentarze do Ewangelii, Dziejów Apostolskich i Listu do Rzymian. Obok pracy naukowej w swoich kazaniach często poruszał tematy narodowo – rewolucyjne. Już w 1844 roku podczas nabożeństwa żałobnego za zmarłego Eustachego Sanguszkę wygłosił w katedrze tarnowskiej patriotyczne kazanie. Od tego momentu bacznie obserwowano tarnowskiego biblistę.

Ksiądz Serwatowski nie ukrywał swoich poglądów i wprost poddawał krytyce poczynania starosty tarnowskiego Breinla. Miało to być głównym powodem usunięcia profesora Nowego Testamentu z seminarium tarnowskiego. Władze nakazały księdzu Serwatowskiemu wyjazd do Linzu. Rozkazu jednak nie wykonał i udał się do Wrocławia, a następnie do Księstwa Poznańskiego, gdzie skorzystał z gościnności generała Dezyderego Adama Chłapowskiego. Tam też zastała profesora Serwatowskiego Wiosna Ludów.

Po kilku latach represji wobec alumnów i przełożonych seminarium tarnowskiego w roku 1848 przychodzi lekkie odprężenie. Wszystko za sprawą ogólnoeuropejskiego ruchu rewolucyjnego, który przeszedł do historii pod nazwą: Wiosna Ludów. Dla monarchii habsburskiej był to czas bardzo burzliwy. Do wystąpień rewolucyjnych doszło w Wiedniu, Pradze oraz na Węgrzech. Od władzy odsunięto kanclerza Metternicha, wprowadzono liberalną konstytucję, uwłaszczono chłopów na terenie całego cesarstwa, a także na rzecz osiemnastoletniego Franciszka Józefa abdykował sędziwy cesarz Ferdynand I.

Biskup Wojtarowicz w obliczu wydarzeń roku 1848 polecił odprawianie nabożeństw dziękczynnych, chodziło głównie o wyrażenie radości z takich darów jak konstytucja, wolność druku i amnestię dla więźniów politycznych. Biskup dał się również wciągnąć do Rady Narodowej we Lwowie. Podpisał się również pod publicznie odczytanym oświadczeniem, w którym wprost sugerowano niezależność od władzy cesarskiej. Biskup w atmosferze wolności przywrócił na stanowisko rektora księdza Michała Króla, w granicach diecezji powitał wracającego z wygnania profesora Serwatowskiego.

Księża zaczęli wracać z więzień, do seminarium przyjmowano alumnów, którzy zostali usunięci z przyczyn politycznych. Wydawano broszury patriotyczne, w tym niektóe autorstwa tarnowskich księży. W całej Galicji miały miejsce rozruchy, młodzież tłumnie wstępowała do gwardii narodowej legii studenckiej, wyjeżdżano także na Węgry, aby wspierać tamtejsze powstanie. Biskup Wojtarowicz i rektor Król z wielką roztropnością podchodzili do tych wydarzeń, choć nadzieja na wolność wydawała się bardzo wielka.

Bibliografia

Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, maszynopis, Lublin 1971 r.; Ks. R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. F. Gawlik, Pierwsze „przepisy” seminarium duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r. Ks. K. Kamieński, Okropne dzieje przyniósł nam czas. Duchowieństwo diecezji tarnowskiej wobec wydarzeń 1846 roku, Tarnów 2015 r., s. 97-102. Ks. W. Smoleń, Duchowieństwo diecezji tarnowskiej w przygotowaniu do Wiosny Ludów, w: Dzieje Diecezji Tarnowskiej. Tom 4, Ludzie Kościoła, Tarnów 2013, s. 31-92., Ks. M. Bednarz, Dwaj słynni bibliści tarnowscy: ksiądz Walerian Serwatowski i ksiądz Wawrzyniec Gnutek, w: Dzieje Diecezji Tarnowskiej. Tom 4, Ludzie Kościoła, Tarnów 2013, s.185-195.