Druga połowa XIX. wieku to dla diecezji tarnowskiej prawdziwy rozkwit różnych stowarzyszeń zakładanych przez duchownych w celu uskuteczniania bądź to pracy duszpasterskiej, innym razem dla własnego rozwoju księży zarówno duchowego, jak i intelektualnego. Można wymienić takie stowarzyszenia, jak: Stowarzyszenie Kapłanów Diecezji Tarnowskiej pw. św. Józefa, które począwszy od roku 1881 zajęło się w diecezji organizowaniem systematycznych rekolekcji dla księży, Stowarzyszenie Wytrwałości Kapłańskiej zaczerpnięte z Wiednia miało ukazać prawdziwy etos kapłaństwa, które nie pozwala zredukować się do bycia tylko urzędnikiem za biurka.

Jeszcze innym rodzajem stowarzyszenia była Unia Apostolska Kleru Diecezji Tarnowskiej. Ta organizacja skupiająca księży pojawiała się w Polsce
w czasach Jana III Sobieskiego. Organizacja ta skłaniała księży do większej pracy nad sobą, gorliwego prowadzenia duszpasterstwa, a także rozciągała swoją działalność na seminarium duchowne i księży emerytów. Wszystkie te organizacje aprobował biskup Łobos. Również w tarnowskim seminarium postanowiono założyć stowarzyszenie, które byłoby doskonałą przestrzenią do rozwijania przez alumnów wiedzy teologicznej i umacniania wiary.

Pomysłodawcą założonego w 1892 roku Towarzystwa św. Ambrożego, był oczywiście ksiądz rektor Józef Bąba, bohater ostatniego szkicu. W momencie powołania tego koła do istnienia w jego szeregi wstąpiło 32 alumnów. Rektor Bąba podkreślał, że wiedza i mądrość w życiu najpierw kandydatów do kapłaństwa, a następnie księży pracujących w duszpasterstwie jest wymogiem, jaki stawia sam Chrystus. W statucie zapisano, że: "celem Stowarzyszenia jest wzajemne kształcenie się kleryków na gorliwych kapłanów i dobrych synów Ojczyzny".

Pierwszym prezesem Koła był kleryk Andrzej Bartoszewski z III. roku. Prezesi Towarzystwa św. Ambrożego podkreślali, że praca w kole ma przygotowywać alumnów do przyszłej walki o prawdę, która w świecie jest ciągle atakowana przez zło. Wskazywano także na pogłębianie wzajemnych braterskich relacji między klerykami oraz na wypracowywanie w sobie ducha ofiary, który stanowi istotę kapłańskiego życia. Klerycy samodzielnie przygotowali statut koła i przedstawili go rektorowi do zatwierdzenia. Ksiądz infułat Bąba od samego początku objął tę inicjatywę swoją kuratelą i z wielkim zaangażowaniem troszczył się o rozwój stowarzyszenia, równocześnie nie narzucając alumnom swoich poglądów na temat funkcjonowania Towarzystwa.

Na pierwszym spotkaniu wybrano patrona nowego i jedynego w owym czasie kleryckiego stowarzyszenia. Został nim św. Ambroży, Ojciec Kościoła żyjący w IV wieku. Ambroży zanim został biskupem w Mediolanie był namiestnikiem tamtejszej prowincji. Kiedy wybierano biskupa w Mediolanie powstał spór między katolikami a arianami kto ma nim zostać. Ambroży udał się więc na miejsce sporu. Kiedy wydawało się, że obie strony będą się spierać w nieskończoność jakieś dziecko miało krzyknąć: "Ambroży biskupem!" Wszyscy w zgromadzeniu uznali to za najlepsze rozwiązanie. Ambroży mężnie bronił praw Kościoła i tego pragnęli również alumni, którzy tworzyli koło w początkowej fazie jego istnienia. Choć przez lata statut ulegał zmianie, główne motto Stowarzyszenia brzmiało: In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas, czyli w prostym tłumaczeniu: "W rzeczach koniecznych jedność, w wątpliwościach wolność, we wszystkim miłość".

Towarzystwo dzieliło się na 4 sekcje: teologii i filozofii, historii i spraw społecznych, estetyki i literatury, deklamacji muzyki i śpiewu. Na jego czele stali prezes, wiceprezes i sekretarz. Ich wyboru dokonywali wszyscy członkowie, natomiast przewodniczących sekcji wybierali tylko członkowie sekcji. Prezesa wybierano spośród alumnów z najstarszego rocznika. Każdy przewodniczący poszczególnych sekcji miał czuwać nad listą członków, zlecaniem referatów i ich weryfikowaniem podczas posiedzenia. Referaty odczytywane podczas spotkań oraz towarzyszące im dyskusje były na bardzo wysokim poziome, czego świadectwem jest umieszczone w Gazecie Kościelnej sprawozdanie ojca duchownego księdza Mazura.

Alumni zaangażowani w prace Kółka troszczyli się również o organizowanie różnych uroczystości przypadających w roku liturgicznym i akademickim. Akademie były zawsze opatrzone odpowiednim referatem, czy też wierszem lub innym przedstawieniem okolicznościowym odpowiadającym danej okazji. Warto również zaznaczyć, że Towarzystwo św. Ambrożego prowadziło wśród kleryków działalność charytatywną. Każdy alumn będący w potrzebie mógł się zwrócić z prośbą o pomoc w formie subwencji lub pożyczki. W 1899 roku skonkretyzowano tę formę działalności Towarzystwa i utworzono coś w rodzaju kasy zapomogowej tzw.: Bratnią Pomoc. Jeżeli kapłani diecezji tarnowskiej w drugiej połowie XIX. wieku widzieli dużą potrzebę zakładania bractw i stowarzyszeń zrzeszających kapłanów to najpewniej dlatego, że jako alumni należeli do Koła św. Ambrożego.

Bibliografia

Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, maszynopis, Lublin 1971 r.; Ks. R. Banach, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r. ; Ks. M. Łabuz, Duchowieństwo Diecezji Tarnowskiej w latach 1886-1918, Tarnów 2007.