Powołania, a sprawa chłopska

Ostatnie lata przed wybuchem I wojny światowej to dla tarnowskiego seminarium duchownego czas lekkiej stabilizacji. Działalność księdza Stanisława Dutkiewicza - najpierw jako ojca duchownego, a następnie rektora - przyniosła z jednej strony nową jakość duchową kandydatów do kapłaństwa, zaś z drugiej odnowę materialną seminarium. Do 1908 roku udało się odzyskać całość seminaryjnego gmachu i przeprowadzić gruntowny remont, czego widocznym znakiem była nie tylko zewnętrzna elewacja, ale również kaplica.

  Kaplica bł. ks. Romana Sitki. W 1908 roku udało się odzyskać m.in. ten fragment WSD, który od 2012 roku nosi imię błogosławionego, byłego rektora WSD. wsd.tarnow.pl

Od 1906 roku zaczyna się podnosić liczba powołań, które w znakomitej większości rodzą się wśród ludności chłopskiej. Władze seminaryjne czynią starania o zwiększenie niekorzystnego dla tarnowskiego seminarium limitu alumnów narzuconego przez Ministerstwo Wyznań i Oświecenia z 1886 roku. Według tego limitu liczba wszystkich alumnów nie mogła przekraczać 64 osób. W omawianym okresie były momenty, kiedy wszystkich powołanych było nieco ponad 50 osób, aczkolwiek potrzeby duszpasterskie diecezji były o wiele większe niż wyliczenia władz austriackich.

  Grafika z okazji 200-lecia WSD w Tarnowie. wsd.tarnow.pl

Chociaż poważnym kryzysem na początku XX wieku była kwestia powołań, nie było to jedyne wyzwanie stojące przed diecezją tarnowską. Przyszli duszpasterze formujący się w seminarium duchownym musieli być gotowi na walkę, jaka toczyła się wówczas między duchowieństwem a ruchem ludowym. Ruch ludowy, tak bardzo popularny wśród chłopów w całej Galicji, był bardzo podzielony. Wiele odłamów tego ruchu było nastawionych antyklerykalnie. Jedną z przyczyn wrogości do duchowieństwa ze strony chłopów były kwestie związane z rabacją chłopską z 1846 roku. Część księży w kazaniach czy też podczas nauk rekolekcyjnych często poruszało ten temat, aby obudzić u wielu głos sumienia. Innym razem antagonizmy między wsią a Kościołem były podsycane przez samych działaczy ludowych, którzy z pobudek czysto ideologicznych byli przeciwni duchowieństwu.

W 1901 roku w diecezji przemyskiej biskup Józef Sebastian Pelczar zauważył potrzebę wprowadzenia do seminarium socjologii, zaś na gruncie duszpasterskim nakazał zwalczanie antykościelnych nastrojów poprzez misje parafialne, rekolekcje dla ludu, tworzenie i propagowanie pism katolickich. W tym duchu działał także biskup Leon Wałęga. Walkę ruchowi ludowemu wypowiedział głównie poprzez listy pasterskie. W 1913 roku biskup Wałęga, widząc słabość i podziały w łonie antyklerykalnych partii ludowych w Galicji, wezwał duchowieństwo do tego, aby wyjść z zakrystii i iść do ludu! W trakcie spotkania dla księży w seminarium duchownym biskup ogłosił projekt utworzenia Stronnictwa Katolickiego. Bardzo szybko apel biskupa Wałęgi został wsparty przez kilku księży, którzy również skierowali do duchowieństwa tarnowskiego odezwę.

  Grób bp. Leona Wałęgi przy sanktuarium w Tuchowie. Grzegorz Brożek /Foto Gość

Od 12 grudnia 1913 roku powołano organ prasowy przyszłego Stronnictwa Katolicko-Ludowego, którym był tygodnik "Lud Katolicki". Pierwszym redaktorem tego pisma został ksiądz Józef Lubecki wyświęcony w 1911 roku. Pełnił on wówczas funkcję prefekta w seminarium duchownym. Jego działalność polityczna nie pozwoliła mu długo pełnić roli formatora alumnów. W 1919 roku został posłem na sejm. Polskie Stronnictwo Katolicko-Ludowe, w które mocno był zaangażowany ksiądz Lubecki, formalnie powstało 22 maja 1914 roku. W całym okresie swego istnienia PSKL miało 21 posłów i skupiało wokół siebie przedstawicieli wszystkich grup społecznych. Było mocną przeciwwagą dla poczynań Wincentego Witosa i stało się narzędziem walki politycznej z antyklerykalnymi partiami ludowymi.

Obok "Ludu Katolickiego" drugim pismem, które szerzyło wśród alumnów i kapłanów diecezji tarnowskiej treści narodowe i społeczne, a także formacyjne, był "Dobry Pasterz" wydawany przez ambitnego katechetę z mieleckiego gimnazjum księdza Romana Sitko. Pełna nazwa tego tygodnika to Pismo Apostolskiego Związku Kapłanów "Dobry Pasterz". Odpowiedzialnym za redakcję i propagowanie pisma w seminarium duchownym był ksiądz Stanisław Kordela, pełniący funkcję prefekta.

  Tablica bp. Leona Wałęgi z tarnowskiej katedry. Replika jest w Moszczenicy, rodzinnej parafii biskupa. Grzegorz Brożek /Foto Gość

Drugim poważnym problemem, który wymagał zaangażowania duszpasterskiego kapłanów, była kwestia emigracji. W latach 1881-1890 emigracja objęła już wszystkie powiaty Galicji Zachodniej i połowę powiatów Galicji Wschodniej. Łącznie wyjechało wówczas około 67 tys. emigrantów. Po roku 1900 liczba opuszczających tereny Galicji Zachodniej i Wschodniej wyniosła ponad 300 tys. Kwestia emigrantów nie została zaniedbana przez biskupa Wałęgę, który był otwarty na głos Polonii, która chciała, żeby pracowali za oceanem polscy duszpasterze.

W latach 1903-1908 w tarnowskim Seminarium Duchownym studiowało 6 amerykańskich kleryków. Żaden z nich nie odbył pełnego 4-letniego cyklu studiów teologicznych. Kleryków amerykańskich przyjęto do Tarnowa na prośbę biskupa diecezji Hartford księdza Michaela Tiernney. Utrzymanie Amerykanów wynosiło 50 koron miesięcznie. Lista amerykańskich kleryków jest następująca: Otto Baumeister, Józef Henryk King, Franciszek Kuster, Filip Józef Mooney, Paweł Piechocki, Jan Alojzy Sullivan. Pomysł, aby Amerykanie studiowali w Tarnowie, jakkolwiek był nowatorski, to jednak nie przyniósł oczekiwanych skutków.

Bibliografia:

R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, Lublin 1971 r., mps.; Ks. R. Banach Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1921, maszynopis, Lublin 1985 r.; Ks. R. Banach, Początki Seminarium Duchownego w Tarnowie, w: Księga Pamiątkowa Jubileuszu Seminarium duchownego w Tarnowie 1821-1971, Tarnów 1972 r.; Ks. R. Banach, Instytut Teologiczny i Seminarium Duchowne w Tarnowie, Tarnów 1986 r., cz.1 (1838-1885) i cz.2 (1886-1945), mps,; Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985 r.; Ks. B. Kumor, Dzieje polityczno – geograficzne diecezji tarnowskiej, Lublin 1958 r.; Ks. B. Kumor, Seminarium Duchowne w Tarnowie 1838-1958, w Currenda, rok 109, Tarnów 1959 r.; Ks. A. Nowak, Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786-1985, tom I. Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999 r.; Ks. M. Łabuz, Duchowieństwo Diecezji Tarnowskiej w latach 1886-1918, Tarnów 2007 r.; A. Skowron, Życie codzienne mieszkańców wsi regionu tarnowskiego w okresie autonomicznym (1867-1918), Tarnów 2018 r.