"Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę" (Ps 25,1)

Nazwa Psałterza

Księga Psalmów, zwana inaczej Psałterzem, to zbiór 150 psalmów[2]. W starożytnym tłumaczeniu greckim zwanym Septuagintą oraz w niektórych rękopisach przekładu syryjskiego występuje nadto psalm 151, który stanowi przeróbkę tekstu z 1 Sm 6,1-14.17. Psalm ten jest uznawany powszechnie za apokryficzny. Stanowi jednak świadectwo późniejszych inklinacji do kontynuowania twórczości psalmicznej w dawnym Izraelu (zob. Księga Hymnów z Qumran; Psalmy i Ody Salomona)[3].

W tradycji hebrajskiej Księga Psalmów nosi nazwę sēp̄er ṯəhillîm, to jest Księga pieśni pochwalnych, czyli hymnów. Niekiedy pojawia się skrócone określenie ṯəhillîm (tillîm). Pochodzi ono rdzenia czasownikowego hālal[4], który oznacza: „wychwalać, wielbić [Boga]”[5], a jego forma podstawowa ma postać təhillāh, co oznacza: „chwała, uwielbienie; pieśń uwielbienia”[6].

Tytuł sēp̄er ṯəhillîm nie jest jednak adekwatny, ponieważ odnosi się tylko do jednego rodzaju psalmów. Być może, nieregularna forma liczby mnogiej ṯəhillîm, zamiast regularnej ṯəhillôṯ, stanowiła techniczną nazwę określającą wszelkiego rodzaju 150 pieśni, a nie tylko pieśni pochwalnych[7].

Bardziej adekwatnym określeniem na psalmy wydaje się termin mizmôr, który określa pieśń wykonywaną przy akompaniamencie instrumentu[8]. To określenie pojawia się dość często (57 razy) w tytułach poszczególnych psalmów (zob. np. Ps 3,1; 4,1; 5,1; 22,1 etc.). Nazwa ta jednak nie przyjęła się na określenie zbioru psalmów, podobnie jak również inna nazwa, czyli təp̄illôṯ – „modlitwy”[9]. To określenie pojawia się w Ps 72,20 jako określenie części Psałterza: „Skończyły się modlitwy (təp̄illôṯ) Dawida, syna Jessego”[10].

Tradycja żydowska, określając psalmy jako ṯəhillîm, podkreśla ich pochwalny charakter, co stanowi istotny wymiar późniejszej pobożności żydowskiej. Bardziej jednak pierwotna – jak podkreśla T. Brzegowy – wydaje się nazwa təp̄illôṯ, która oznacza modlitwy w sensie próśb. Nazwa ta oddaje dość dobrze treść i charakter pieśni oraz modlitw lamentacyjnych, które stanowią znaczną cześć Psałterza[11].   

W Septuagincie Księga Psalmów została określona nazwą Psalmoí (zob. Kodeks Watykański [B]; Łk 24,44). Nazwa ta nawiązuje do hebrajskiego terminu mizmôr. Sam termin psalmós oznacza: „naciąganie, napinanie (łuku, cięciwy); trącanie, uderzanie (strun); dźwięk, ton (instrumentu strunowego)”. Z biegiem czasu słowo psalmós przyjęło znaczenie: „śpiew przy wtórze harfy” czy też „psalm”[12]. W Nowym Testamencie autorzy, posługując się tym terminem, Księgę Psalmów określili mianem Psalmoí (zob. Łk 24,44) a także Bíblos psalmṓn (zob. Łk 20,42; Dz 1,20). W Kodeksie Aleksandryjskim (A), w tytule Księgi Psalmów pojawia się jeszcze inna nazwa: psaltḗrion[13], czyli po prostu Psałterz[14].

W tradycji łacińskiej, która idzie za grecką, na określenie Księgi Psalmów stosuje się określenie „Psalterium” lub „Liber Psalmorum”. Św. Hieronim w przedmowie do „Psalterium iuxta Hebraeos” tytuł Księgi Psalmów oddał wyrażeniem „Volumen hymnorum” (zob. PL 28,1124)[15].