Uczta paschalna zapowiedzią Eucharystii
"Gorąco pragnąłem spożyć Paschę z wami, zanim będę cierpiał..." (Łk 22,15).
Należy zauważyć jednak, że w przekazach ewangelicznych nie pojawia się żadna wzmianka na temat spożywania baranka. Baranek – jak zostało wyżej powiedziane – musiał być zabity zgodnie z obrzędem w świątyni. Jezus natomiast antycypował ucztę paschalną w przeddzień swej męki i śmierci, stąd też uczniowie, podejmując się przygotowania Paschy dla Jezusa, nie mogli przygotować zgodnie z rytuałem baranka do spożycia w czasie paschalnej uczty. Ostatnia Wieczerza, którą Jezus spożył z uczniami, była zatem uprzedzającą wieczerzą paschalną, ale bez baranka paschalnego. Można przypuszczać, że o sposobie, w jaki miała być ona zrealizowana, zadecydował sam Jezus. Pascha, którą miał spożywać Jezus wraz z uczniami była zatem Jego Paschą[21], a nie Paschą wszystkich Żydów[22].
Brak wzmianki o zabiciu baranka paschalnego i spożywania go w czasie Ostatniej Wieczerzy może być milczącym wskazaniem na obecność w czasie Paschy Jezusa innego Baranka, którym był On sam – Jezus, „Baranek Boży, który gładzi grzech świata” (J 1,29; por. 1 P 1,19)[23]. On sam dał się uczestnikom Ostatniej Wieczerzy do spożycia: „dał siebie samego – jak napisał Joseph Ratzinger-Benedykt XVI – jako prawdziwego Baranka, ustanawiając w ten sposób swoją własną Paschę”[24]. A zatem Jezus „podczas Ostatniej Wieczerzy, tej nocy, kiedy został wydany”, ustanawiając „eucharystyczną Ofiarę Ciała i Krwi swojej, aby w niej na całe wieki, aż do swego przyjścia, utrwalić Ofiarę Krzyża”[25], dał siebie do spożycia swym uczniom jako Baranka bez skazy. Ten Baranek nazajutrz sam siebie złożył w najdoskonalszej ofierze, w godzinie, w której w świątyni zabijano baranki paschalne[26]. Jan Ewangelista, aby potwierdzić, że Jezus stał się prawdziwie Barankiem paschalnym, odniósł do Jego ukrzyżowanego ciała słowa proroctwa: „Lecz gdy podeszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie łamali Mu goleni, tylko jeden z żołnierzy włócznią przebił Mu bok i natychmiast wypłynęła krew i woda. Zaświadczył to ten, który widział, a świadectwo jego jest prawdziwe. On wie, że mówi prawdę, abyście i wy wierzyli. Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Kość jego nie będzie złamana” (J 19,33-36; por. Wj 12,46; Lb 9,12)[27]. Paweł Apostoł, interpretując ofiarę Chrystusa z samego siebie, wprost nawiązał do tradycji paschalnej: „Chrystus bowiem został złożony w ofierze jako nasza Pascha” (1 Kor 5,7), czyli jako Baranek paschalny[28].
Jak wynika z przekazów ewangelicznych, Ostatnia Wieczerza, w czasie której Jezus ustanowił „eucharystyczną Ofiarę Ciała i Krwi swojej”, miała znamiona uczty paschalnej. Posługując się rytuałem starotestamentalnym, Chrystus nadał jej nowy sens: Ostatnia Wieczerza była Paschą Jezusa. Stąd też starotestamentalna Pascha połączona w swej celebracji ze Świętem Przaśników stanowi niewątpliwie zapowiedź ofiary eucharystycznej.
[1] Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1994, s. 323.
[2] Zob. H. Langkammer, „Elefantyna”, w: Encyklopedia Katolicka. Tom IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1985, kol. 876-877.
[3] Zob. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu. Tom I i II, przeł. i bibliografię uzupełnił T. Brzegowy, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 2004, t. 2, s. 496.
[4] Nazwa zaczerpnięta z kalendarza babilońskiego. Por. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 1, s. 197-200.
[5] Zob. J J.H. Hayes, „Pascha”, tłum. A. Karpowicz, w: Słownik wiedzy biblijnej (Prymasowska Seria Biblijna), red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, kosult. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa; Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 1996, s. 583; P-É. Bonnard, „Pascha”, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. i oprac. K. Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1994, s. 646; R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 497; R. Bartnicki, Pascha żydowska a chrześcijańska ofiara eucharystyczna, „Studia Theologica Varsaviensia” 18/1, s. 101-103; G.M. Baran, „Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19)”, w: Krąg Biblijny. Materiały dla duszpasterzy, animatorów i wszystkich, którzy pragną czytać Pismo Święte (Dzieło Biblijne im. św. Jana Pawła II 45), red. P. Łabuda, Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2021, s. 72-73; por. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowienie – ku teologii, Wrocław: Wydawnictwo „Chronicon”, 2022, s. 150-151.
[6] Zob. P-É. Bonnard, Pascha, s. 647; R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 500.
[7] Zob. J J.H. Hayes, Pascha, s. 583.
[8] Zob. R. Bartnicki, Pascha żydowska a chrześcijańska ofiara eucharystyczna, s. 101.
[9] Zob. J.H. Hayes, Pascha, s. 583; por. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 73.
[10] Zob. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 74; por. P-É. Bonnard, Pascha, s. 646-647.
[11] Zob. P-É. Bonnard, Pascha, s. 648.
[12] Traktat ten przekazuje poglądy rabinów (ok. 200 r.) na sposób obchodów Paschy przed zburzeniem świątyni jerozolimskiej (70 r. po Chr.). Zob. J J.H. Hayes, Pascha, s. 583.
[13] Por. R. Żebrowski, „Charoset”, w: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. Tom 1, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa: Wydawnictwo „Prószyński i S-ka”, 2003, s. 274 ; por. J. Homerski, Ewangelia według św. Mateusza. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Pismo Święte Nowego Testamentu III/1), Poznań, Warszawa: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1979, s. 331.
[14] Schemat uczty paschalnej za M. Rosik, s. 716; por. J.H. Hayes, Pascha, s. 583-584; R. Bartnicki, Pascha żydowska a chrześcijańska ofiara eucharystyczna, s. 103-106; por. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 75.
[15] Tak było również za czasów Jezusa (por. Mt 26,17; Mk 14,12; Łk 22,7). Należy jednak zauważyć, że w kalendarzu liturgicznym dawnego Izraela Pascha i Święto Przaśników są niekiedy dokładnie odróżnione (zob. Kpł 23,5-8; Ezd 6,19-22; 2 Krn 35,17), kiedy indziej zaś traktowane są łącznie jako jedno święto (zob. Pwt 16,1-8; 2 Krn 30,1-13). Zob. P-É. Bonnard, Pascha, s. 647; a także R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 496-500.
[16] Zob. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 502-503.
[17] Zob. P-É. Bonnard, Pascha, s. 647; R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 504; por. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 75.
[18] Zob. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. 2, s. 504.
[19] Zob. J. Homerski, Ewangelia według św. Mateusza, s. 329; G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 76. Na temat sporu o datę Ostatniej Wieczerzy zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 717-755.
[20] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 772-774.
[21] Zob. A. Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza. Rozdziały 14 – 28. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament I/2), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2008, s. 549-550; por. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 77.
[22] Por. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 774.
[23] Zob. G.M. Baran, Ostatnia wieczerza – przygotowanie Paschy (Mt 26,17-19), s. 78.
[24] J. Ratzinger-Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu. Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania, przeł. W. Szymona, Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2019, s. 125.
[25] Konstytucja o Liturgii „Sacrosanctum Concilium”, 47, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje. Tekst łacińsko-polski, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 2008, s. 73.
[26] Zob. A. Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza, cz. 2, s. 666; por. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 760-761.
[27] Zob. L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Pismo Święte Nowego Testamentu IV), Poznań, Warszawa: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1975, s. 382.
[28] Zob. W.F. Orr, J.A. Walther, I Corinthians. A New Translation, Introduction with a Study of the Life of Paul, Notes, and Commentary (The Anchor Yale Bible), New Haven, London: Yale University Press, 2008, s. 186.
