Przekłady biblijne
Posiadanie i znajomość przekładów Pisma Świętego jest nieodzowna dla wszelkich prac nad odtworzeniem autografu.
Przekłady koptyjskie
Chrześcijaństwo dotarło nad Nil pod koniec I wieku, stąd też już w II wieku, powstały najstarsze przekłady na język Egipcjan w dialektach sahidyckim (Górny Egipt) i bohairyckim (Dolny Egipt). Generalnie nazywamy je koptyjskimi od starożytnego języka, którym posługiwały się niższe warstwy społeczeństwa egipskiego. Przekłady te generalnie powstały na podstawie LXX, aczkolwiek późniejsze księgi Starego Testamentu są poprawione według tekstu Heksapli. Tekst Nowego Testamentu reprezentuje recenzję H.
Inne przekłady starożytne
- Ormiański. Armenia przyjęła chrześcijaństwo w IV w. Natomiast na początku V wieku mnich Mesrob Masztoc stworzył pisownię a także przekład ormiański, który oparł na tekście LXX. Tekst tego przekładu jest pierwszym tekstem zapisanym w języku ormiańskim. Najstarsze rękopisy pochodzą z IX wieku.
- Etiopski. Chrześcijaństwo jest znane w Etiopii od IV wieku. Przekład ten został dokonany na podstawie LXX w VI wieku w języku etiopskim klasycznym. Najstarsze rękopisy pochodzą z XIII wieku.
- Gruziński. Gruzja przyjęła chrześcijaństwo od Armenii. Według tradycji Mesrob Masztoc stworzył, poza alfabetem ormiańskim, także alfabet gruziński. W V wieku został przełożony tekst Nowego Testamentu oraz część Starego na język gruziński z ormiańskiego. Najstarsze rękopisy gruzińskie sięgają X wieku.
- Gocki. Wynalazek pisma gockiego i przekład całej Biblii przypisuje się tradycyjnie biskupowi Ulfilowi z IV wieku. Nieliczne fragmenty tego tłumaczenia przetrwały do naszych czasów w rękopisach pochodzących z V wieku.
- Starosłowiański. Przekład starosłowiański został dokonany przez Cyryla i Metodego w IX wieku na bazie LXX. Stała się z czasem oficjalną Biblią Kościoła ortodoksyjnego ludów Słowiańskich. Najstarszy rękopis pochodzi z X wieku.
[1] Zob. szerzej: K. Romaniuk, Wprowadzenie do krytyki tekstu, s. 33nn.
[2] Zob. J. Kudasiewicz, Biblia, historia, nauka, s. 430; S. Mędala, Najstarsze targumy palestyńskie oraz ich znaczenie dla badań starożytnego judaizmu, „Przegląd Orientalistyczny” 91(1974), s. 247-256 oraz seria Biblia Aramejska. Targum Neofiti 1, red. M. Wróbel, Lublin 2014-. Dostępne jest także w języku polskim żydowskie tłumaczenie Tory, które autorzy określają jako targumiczne – tłumaczenie metodą targumu uwzględnia w tłumaczeniu żydowską tradycję ustną, tzw. Torę ustną. Zob. Tora Pardes Lauder, t. I-V, red. S. Pecaric, Kraków 2001-2006.
[3] Zob. J. Kudasiewicz, Biblia, historia, nauka, s. 429; A. Tronina, Tekst Pisma Świętego, s. 165; W. Chrostowski, Literatura targumiczna a Septuaginta, „Colleanactea Theologica” 63(1993) s. 49-68; P. Łabuda, Septuaginta – pragnienie poznania Biblii, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 35(2016), z. 1, s. 161-176.
[4] Akwila, z pochodzenia poganin, najpierw nawrócił się na chrześcijaństwo, a następnie przeszedł na judaizm.
[5] Zob. J. Królikowski, Orygenes i hebrajski tekst Pisma Świętego, „Vox Patrum” 38(2018), t. 69, s. 398-401.
[6] Zob. K. Bardski, Wulgata, w: Encyklopedia katolicka, red. E. Giglewicz, t. 20, Lublin 2014, kol. 1027; J. Królikowski, Jak powstała Wulgata i któremu tekstowi Pisma Świętego przysługuje to miano, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 36(2017), n. 1, s. 5-20.
[7] Zob. E. Dąbrowski, Wulgata w dziejach biblistyki i w dziejach kultury europejskiej, w: Sobór Watykański II a biblistyka katolicka, Poznań 1967, s. 364n.
