[1] Kolejny władca, to Herod Antypas, który otrzymał Galileę i Pereę również jako tetrarcha (od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr.). Ostatnim z synów był Filip (od 4 r. przed Chr. do 43 r. po Chr.) który jako tetrarcha objął rządy nad Betaneą, Trachonitydą i Auranitydą. Zob. szerzej P. Łabuda, Apostoł Paweł. Trzynasty Apostoł, Tarnów 2015, s. 12-16.

[2] Piątym z kolei prokuratorem Judei, Samarii i Idumei był Poncjusz Piłat, którego rządy mogły trwać około 12 lat (26-36 r. po Chr.). Zapisał się on jako okrutny i bezwzględny władca.

[3] J. Flawiusz, Wojna Żydowska, t. II, Warszawa 2001, s. 118.

[4] Colonia Aelia Capitolina, zaś od końca II wieku Aelia Capitolina Commodiana Pia Felix. Nazwa Aelia pochodziła od imienia cesarza – Aelius. Drugi człon nazwy – Capitolina, podkreślał poświęcenie miasta Jowiszowi Kapitolińskiemu. Zmieniona została także nazwa prowincji – z Judea na Syria Palestina.

[5] Z arcykapłanów, którzy w życiu Jezusa odegrali ważną rolę, trzeba wspomnieć dwóch: Annasza (6-15 r. po Chr.) i Józefa Kajfasza (18-36 r. po Chr.).

[6] Inne posty zostały wprowadzone później jako upamiętnienie klęsk narodowych – zdobycie i zburzenie Jerozolimy przez wojska Nabuchodonozora (Za 8,19).

[7] W Didache (8,1) jest zachęta do poszczenia dwa razy w tygodniu, ale wskazane są inne dni – środa i piątek – niektórzy uważają, iż powodem tego jest wskazanie: „by nie pościć w te same dni co hipokryci, tj. Żydzi”. W. Rakocy, Faryzeusz i celnik, s. 301.

[8] Zob. szerzej W. Rakocy, Faryzeusz i celnik w świątyni (Łk 18,9-14), w: Słowo Twoje jest Prawdą, red. W. Chrostowski, Warszawa 2000, s. 299-303.

[9] Zob. W. Rakocy, Finanse i prace publiczne, w: Życie społeczne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin 1997, s. 127.

[10] Paweł również w innych fragmentach listów pisze o swoich cnotach i zasługach przed Bogiem (zob. 1Kor 4,4; 2Kor 12,1-11; Ga 1,14; Flp 3,4-12).