[1] W języku polskim opublikowano jako: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/1, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, tłum. W. Szymona OP, Lublin 2013; J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/2, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, tłum. W. Szymona OP, Lublin 2013.

[2] Jego doktorat zatytułowany Volk und Haus Gottes in Augustins Lehre von der Kirche w języku polskim opublikowano w zbiorze dzieł J. Ratzingera (por. J. Ratzinger, Lud i dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele. Rozprawa doktorska, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. I, Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele. Rozprawa doktorska oraz inne opracowania nauki Augustyna i teologii ojców Kościoła,  tłum. W. Szymona OP, Lublin 2014, s. 37-392).

[3] J. Ratzinger, Kościół jako miejsce posługiwania w wierze, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 109-110.

[4] Tamże, s. 110-111.

[5] J. Ratzinger, Dlaczego jeszcze jestem w Kościele?, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/2, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 1086.

[6] J. Ratzinger, Geneza i istota Kościoła, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/1, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 201.

[7] Por. J. Ratzinger, O genezie i istocie Kościoła, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 134. „Jeśli więc wolno nam powiedzieć, że słowo ekklesia nawiązuje do idei Izraela, owego powołanego przez Boga ludu, i zgodnie z tym znaczy najpierw tyle, co «lud Boży», to lud ten zostaje bliżej określony przez to, że żyje Ciałem Chrystusa i słowem Chrystusa i tym sposobem on sam staje się Ciałem Chrystusa. Na tej podstawie można by krótko zdefiniować Kościół jako lud Boży żyjący Ciałem Chrystusa. To, że jest on ludem Bożym, stanowi jego wspólną cechę z Izraelem, to zaś, że jest nim w Ciele Chrystusa, jest jakby jego differentia specifica jako nowego ludu, oznaczająca specyficzny sposób istnienia oraz istnienia jako jeden” (J. Ratzinger, Pojęcie Kościoła i kwestia członkostwa w Kościele, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 274). Ta myśl Ratzingera znalazła się na okładce obydwu woluminów tomu o Kościele w formie stwierdzenia: „Kościół jest ludem Bożym przez Ciało Chrystusa”.

[8] Por. J. Ratzinger, Komunia – wspólnota – misja. O powiązaniu między Eucharystią, wspólnotą (społecznością) i misją w Kościele, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 295n.

[9] Por. J. Ratzinger, Los Jezusa a Kościół, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 116-126.

[10] Tamże, s. 119-120.

[11] Tamże, s. 126.

[12] Por. J. Ratzinger, O genezie i istocie Kościoła, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 129-135.

[13] J. Ratzinger, Kościół i liturgia, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 150n.

[14] J. Ratzinger, Eklezjologia II Soboru Watykańskiego, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 250n.

[15] J. Ratzinger, Teologia soboru, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VII/l, O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – Przekaz – Interpretacja, tłum. W. Szymona OP, Lublin 2016, s. 84.

[16] J. Ratzinger, Geneza i istota Kościoła, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/1, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 218-220.

[17] J. Ratzinger, Duch Święty a Kościół, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 469.

[18] J. Ratzinger, Kościół – opracowanie systematyczne. Artykuł w Leksykonie, 1961, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/l, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 197n.

[19] J. Ratzinger, Dlaczego jeszcze jestem w Kościele?, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. VIII/2, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 1090-1092. Warto pamiętać, że ten tekst jest pisany jeszcze zanim J. Ratzinger został biskupem Monachium.

[20] Por. Tamże, s. 1093-1098.

[21] J. Ratzinger, Wspólnota w drodze. Kościół i jego nieustanne odnawianie się, w: J. Ratzinger, Opera Omnia, t. XVIII/2, Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, s. 1138.