Formuły doktrynalne

Gdy czytamy dzieła świętego Tomasza, podobnie jak dzieła każdego teologa, możemy postawić zasadne pytanie, czy to, co zostało w tych dziełach napisane, niekiedy bardzo trudnym językiem, naznaczone spekulatywnym namysłem, brzmiące nieraz mocno abstrakcyjnie, ma rzeczywiście związek z Bogiem? Czy nie jest to jakieś wprawdzie wzniosłe, ale w gruncie rzeczy rozmijanie się z Bogiem bliskim i działającym obok człowieka i w samym człowieku? Ten sam problem, oczywiście, dotyczy także bardzo podstawowych formuł doktrynalnych, choćby naszego wyznania wiary, formuł, które niejednokrotnie są bardzo tajemnicze i trudne do przeniknięcia intelektualnego. Czy to wszystko w gruncie rzeczy nie przysłania Boga zamiast Go ukazywać? Bóg jest – owszem – niepoznawalny, ale czy na przykład traktaty teologiczne nie komplikują osobowych relacji z Nim zamiast je rozjaśniać? Czy ostatecznie nie zniechęca to wszystko do wiary?

Także na tak sformułowane trudności Tomasz z Akwinu odpowiada w swoich refleksjach nad wiarą. W Sumie teologii znajdujemy takie zdanie: „Akt [wiary] wierzącego nie odnosi się do tego, co się wypowiada, ale do rzeczywistości [wypowiadanej]”[8]. Zdanie to można uznać, za najważniejszą wskazówkę odnośnie do korzystania z wszelkiego poznania, którego dostarcza wiara, a które potem zostaje utrwalone i jest przekazywane innym w rozmaitych formułach i wypowiedziach.

Rozmaite i liczne formuły i wypowiedzi, którymi posługujemy się w kazaniach, katechezach, czy w teologii są bardzo ważne, ponieważ wyrażają nasze poznanie Boga, dokonują jego usystematyzowania i do tego poznania prowadzą. Są świadectwem namysłu nad treściami objawienia i nad działaniem Bożym na rzecz człowieka. Nie mają one jednak charakteru absolutnego. Nie o ten aparat formuł i wypowiedzi chodzi w wierze – w wierze chodzi o sięgnięcie poza to, co ukrywa się za formułami, wypowiedziami, choćby najpiękniejszymi i najwznioślejszymi traktatami. W wierze chodzi zawsze o „rzeczywistość”, jak mówi św. Tomasz, czyli po prostu o samego Boga żywego. Wiara jest kształtowana za pośrednictwem poznania i tych środków, którymi poznanie się posługuje i których dostarcza wraz z osiąganym postępem, ale nie zatrzymuje się na tym, co w gruncie rzeczy jest związane z człowiekiem i jest jego tworem, nawet wyrastając z objawienia Bożego. Poznanie dostarcza światła i jakby stawia przy ludzkiej drodze drogowskazy, ale cel człowieka jest większy niż to, co zostało poznane i to, co zostało w takiej czy innej formie zapisane.