Fundament życia ludzkiego

Św. Tomasz z Akwinu to na pewno jeden z największych teologów Kościoła katolickiego, którego postać i dzieło należy nieodłącznie do złotego wieku średniowiecza, którym był wiek XIII, ale także należy do całego Kościoła powszechnego w okresie późniejszym aż do naszych czasów. Dlatego nazwano go między innymi „Doktorem powszechnym”. Szczególną cechą teologii św. Tomasza jest połączenie wielkiego zaufania do rozumu ludzkiego z wielkim zaufaniem do objawienia Bożego i daru łaski. Efektem tej szczególnej syntezy są wspaniałe i rozległe dzieła, w których ukazuje on wielkość tajemnicy Boga i jej znaczenie w życiu człowieka – dzieła, które pozostają źródłem wielu i bardzo konkretnych inspiracji w ciągu wieków, aż do naszych czasów.

O podstawowym znaczeniu św. Tomasza w teologii katolickiej przypomniał II Sobór Watykański, za którego wskazaniem poszli także wszyscy papieże epoki posoborowej. Papież Benedykt XVI w jednej ze swoich katechez na temat świadków wiary w Kościele tak ukazuje znaczenie św. Tomasza: „Tomasz przedstawia nam koncepcję rozumu szeroką i budzącą zaufanie: szeroką, bo nie ogranicza się ona do tzw. rozumu empiryczno-naukowego, ale jest otwarta na pełnię bytu, a więc również na podstawowe i niezbywalne kwestie ludzkiego życia; budzącą zaufanie, bo rozum ludzki, zwłaszcza jeśli przyjmuje natchnienia płynące z wiary chrześcijańskiej, propaguje cywilizację uznającą godność osoby, nienaruszalność jej praw i wiążący charakter jej obowiązków.

Nie dziwi więc, że nauka o godności osoby, mająca podstawowe znaczenie dla uznania niepodważalności praw człowieka, powstała w środowiskach intelektualnych, które przejęły spuściznę św. Tomasza z Akwinu, gdyż miał on o ludzkim stworzeniu najwyższe pojęcie. Swoim ściśle filozoficznym językiem zdefiniował osobę jako «coś najdoskonalszego w całej naturze, mianowicie to, co bytuje samoistnie w rozumnej naturze» (Summa theologiae, I a q. 29, a. 3). Głębia myśli św. Tomasza z Akwinu rodzi się – nigdy o tym nie zapominajmy – z jego żywej wiary i żarliwej pobożności, wyrażanej w natchnionych modlitwach, takich jak ta, w której prosi Boga: «Panie, mój Boże, udziel mi rozumu, abym mógł Cię poznać, pilności, abym Cię szukał, mądrości, abym Cię znajdował, postępowania, abym Ci się podobał, wytrwałości, abym Cię wiernie oczekiwał, i ufności, abym w końcu mógł Cię objąć»”[1].

W naszym rozważaniu chcemy zwrócić uwagę na kilka kwestii, które należą do teologii wiary, którą wypracował św. Tomasz, a która stanowi wielki podręcznik spójnego i dojrzałego mówienia o wierze w jej katolickim rozumieniu. Że jest to wciąż teologia o podstawowym znaczeniu świadczy choćby to, że w XX wieku najważniejsze wypowiedzi teologiczne na temat wiary obficie czerpały z pism św. Tomasza, dokonując ich żywej interpretacji i przystosowania do zmienionych warunków kulturowych. Będziemy tutaj czerpać z różnych dzieł św. Tomasza, by pokazać jego najbardziej charakterystyczne punkty teologicznego mówienia o wierze.