Wiara jako poznanie

W bardzo ważnym dziele, jakim jest Streszczenie teologii, św. Tomasz stwierdza: „Otóż wiara stanowi przedsmak owego poznania, które nas w przyszłości uczyni błogosławionymi. Toteż Apostoł powiada, że jest ona «podstawą rzeczy, których powinniśmy się spodziewać, gdyż sprawia, iż te rzeczy, to znaczy przyszła szczęśliwość, zaczynają już w nas istnieć»”[2]. Tomasz nawiązuje tutaj do wypowiedzi z Listu do Hebrajczyków.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że dla św. Tomasza wiara jest ściśle związana z ludzkim rozumem i jego zdolnością poznawania, to znaczy należy ją uznać za cnotę i postawę intelektualną. Takie usytuowanie wiary ma wyjątkowe znaczenie. Człowiek jest istotą rozumną, a więc rozum jest tym, co decyduje o specyfice człowieka, a zarazem określa to, w czym człowiek wyraża się w sposób najpełniejszy i co decyduje o jego przyszłości. Rozum jest więc podstawowym dobrem człowieka, danym mu oczywiście przez Boga, i za jego pośrednictwem natura ludzka osiąga najbardziej podstawowe i najważniejsze dla niej dobra. Złączenie wiary z rozumem i jego zdolnością poznawczą oznacza, że wiara należy do tego, co najbardziej podstawowe w człowieku i przez co osiąga on spełnienie swojej natury, a więc realizuje się jako człowiek. Wiara nie jest zatem czymś dodanym niejako z zewnątrz do życia ludzkiego, ale przenika je od zewnątrz, stanowiąc podstawowe dobro człowieka, dzięki któremu potwierdza on swoją rozumną naturę i staje się autentycznym człowiekiem.

Poznanie, które urzeczywistnia się za pośrednictwem wiary, nie jest jednak tylko poznaniem, które ma czysto doczesne znaczenie, jak ma miejsce w przypadku każdego innego poznania. Człowiek poznaje głównie po to, aby żyć, móc pracować, rozwijać się, zapewnić sobie środki do życia, utrzymać rodzinę itd. Poznanie wypływające z wiary sięga o wiele dalej. Jego celem jest osiągnięcie szczęśliwości w niebie, czyli jest ono nastawione na tę ostateczną przyszłość, którą dla człowieka jest sam Bóg. Wiara, przyczyniając się do poznania Boga, sprawia, że człowiek już na ziemi zaczyna uczestniczyć w swoim wypełnieniu, którego sprawcą i dawcą jest sam Bóg. Poznanie płynące z wiary nie odpowiada na jakąś doraźną potrzebę człowieka, ale jest drogą do osiągnięcia ostatecznego wypełnienia w Bogu. Z tej racji można powiedzieć za św. Tomaszem, że wiara aktualizuje już teraz, w konkretnym ludzkim życiu, to, co jest przedmiotem poznania. W tym znaczeniu wiara jest także podstawą przyszłości, która jawi się nie jako coś odległego od obecnej chwili życia, ale coś, co w każdą chwilę życia człowieka jest wpisane, tak jak jest wpisana w to życie zdolność poznawania.