Eucharystia w ekonomii zbawienia Starego Testamentu - Pięcioksiąg

Liturgia nocy paschalnej zapowiada ustanowienie nowej Paschy, uobecnianej w sakramencie Eucharystii

Wyzwolenie Izraela z niewoli egipskiej, tworzące tematyczne centrum Księgi Wyjścia, zajmuje bardzo ważne miejsce w teologicznej refleksji Starego Testamentu. Istota tego wydarzenia nie sprowadza się jedynie do uwolnienia od prześladowań, ale przede wszystkim stanowi wezwanie do nawiązania właściwej relacji z Bogiem i ludźmi. Biblijne teksty ukazujące początkowe przygotowania Izraelitów do wyjścia z Egiptu posiadają charakter liturgiczny (Wj 12,1-13,16), gdyż zawierają regulacje dotyczące Paschy (Wj 12,1-14.21-28.43-50), Święta Przaśników (Wj 12,15-20; 13,3-10) oraz poświęcenia pierworodnych (Wj 13,1-2.11-16). Opisane zwyczaje religijne, które pierwotnie mogły być niezależne od siebie, połączyło wspólne odniesienie do najważniejszego wydarzenia zbawczego w dziejach Izraela, jakim było wybawienie ludu Bożego z egipskiego domu niewoli. Zbiór tekstów przybliżających liturgię exodusu (Wj 12,1-13,16), dzięki której następne pokolenia narodu wybranego mogły przeżywać „własne wyjście z Egiptu”, otwierają przepisy dotyczące Nocy paschalnej (Wj 12,1-14).

Sama istota świętowania Paschy polegała na spożywaniu baranka: każda rodzina, odpowiednio do liczby tworzących ją osób, powinna postarać się o takiego baranka, by mogła zjeść go całego w ciągu jednej nocy (Wj 12,3-4). Ponieważ Pascha jest ofiarą, stąd też wybrane na uroczystą wieczerzę zwierzę nie może być chore lub kalekie: „Wasz baranek ma być jednorocznym samcem, bez skazy, wybranym spośród owiec. Możecie też wziąć koźlę” (Wj 12,5-6). Księga Wyjścia podaje, że ofiarny baranek ma zostać zabity „czternastego dnia tego miesiąca” (Wj 12,6) podczas rytualnego uboju, w którym weźmie udział całe zgromadzenie Izraela (Wj 12,7). Wydarzenie to będzie miało miejsce w czasie zapadającego powoli mroku, co nawiązuje do przyjętego w kręgach kapłańskich zwyczaju liczenia początku dnia od nastania wieczoru (Lb 22,30; 28,24). Krwią, która wypłynęła z ciała zabitego baranka: „naznaczono futryny drzwi każdego domu, gdzie będą go jeść” (Wj 12,7). Zwyczaj smarowania zwierzęcą krwią wejścia do domu celem uchronienia mieszkańców od nieszczęść (apotropaiczne właściwości krwi zabitego zwierzęcia) był znany pośród pasterskiej ludności koczowniczej pustynnych obszarów Bliskiego Wschodu, niemniej jednak tekst biblijny wyjaśnia, że ryt ten pełni funkcję znaku identyfikującego: „Waszym znakiem będzie krew na domach, w których się schronicie. Skoro zobaczę krew, ominę was i nie porazi was nieszczęście, gdy będę pustoszył ziemię Egiptu” (Wj 12,13). Pozbawione krwi mięso zabitego zwierzęcia powinno zostać upieczone (Wj 12,8-9), co może oznaczać, że ofiary nie należało dzielić na części, a ewentualne pozostałości trzeba było spalić, jako znak całkowitego zniszczenia (Wj 12,10). Paschalny posiłek zawierał także przaśny chleb (hebr. maṣṣôt) oraz gorzkie zioła (hebr. m^erōrîm) (Wj 12,8). Przygotowanie pierwszego z wymienionych pokarmów nie zajmowało dużo czasu, gdyż przy produkcji nie wykorzystywano składników powodujących jego zakwaszenie, które znacznie wydłużało ten proces. Jeżeli chodzi o drugi dodatkowy element posiłku, tłumaczony jako „gorzkie zioła”, to trzeba powiedzieć, że określenie to nie tyle wskazuje na jakąś konkretną roślinę, co przede wszystkim mówi o czymś, co jest gorzkie, symbolizując prawdopodobnie w ten sposób doznawany przez Izraelitów w Egipcie ucisk (Wj 12,34; Pwt 16,3).

To właśnie podczas Paschy, „która stała się Ostatnią Wieczerzą, Jezus ustanowił sakrament Eucharystii” (Biblia Paulińska), a zbawcza ofiara na krzyżu Chrystusa, Baranka Bożego, została w Nowym Testamencie utożsamiona z ofiarą baranka paschalnego. Chociaż przeżywana przez Jezusa przed jego aresztowaniem Ostatnia Wieczerza Paschalna była podobna do rytów żydowskiej Paschy, to jednak ryt chleba i wina wraz z towarzyszącymi im słowami Jezusa oznaczają ustanowienie nowej Paschy, która dokona się w Jego śmierci, zaś ofiarowane uczniom Ciało i wylana Krew (spożywane przez nich już przy stole) sprawiają nową więź z Bogiem, którą jest Nowe Przymierze (Łk 22,14-20).