Czy obok czynów pokutnych podejmowano jeszcze inne praktyki, które mogły uwalniać od grzechów?

Prorok Izajasz - jak widać to wyraźnie w świetle tekstu zawartego w Iz 58,3-7 - bardzo mocno podkreślił związek pokuty oraz nawrócenia z życiem codziennym, a dokładniej mówiąc z praktykowaniem miłości bliźniego. Jednym z przejawów okazywania miłości bliźniego w tradycji starotestamentalnej było udzielanie jałmużny (zob. np. Kpł 19,9-10; 23,22; Pwt 24,20-22). Praktyka ta miała głęboki wymiar religijny, gdyż jej skutki ostatecznie odnosiły się do samego Boga: „Pożycza samemu Panu - kto dla biednych życzliwy, za dobrodziejstwo On mu nagrodzi” (Prz 19,17; por. Tb 4,7). Stąd też autorzy biblijni dostrzegali jej wielką wartość również w kontekście nadziei uzyskania od Boga przebaczenia grzechów. Przede wszystkim motyw ten pojawia się w biblijnej tradycji dydaktycznej i mądrościowej. Warto w tym miejscu przywołać w całości kilka tych tekstów:

• „(...) jałmużna wybawia od śmierci i nie pozwala wejść do ciemności. Jałmużna bowiem jest wspaniałym darem dla tych, którzy ją dają przed obliczem Najwyższego” (Tb 4,11-12).
• „Jałmużna uwalnia od śmierci i oczyszcza z każdego grzechu. Ci, którzy dają jałmużnę, nasyceni będą życiem” (Tb 12,9).
• „Woda gasi płonący ogień, a jałmużna gładzi grzechy” (Syr 3,30).

Jak widać z przytoczonych tekstów, w Starym Testamencie istniało głębokie przekonanie, że jałmużna świadczona bliźniemu posiada wielką moc uwalniania od grzechów. Do tej myśli nawiązuje pouczenie z Księgi Daniela: „Dlatego, królu, przyjmij moją radę i okup swe grzechy uczynkami sprawiedliwymi, a swoje nieprawości miłosierdziem nad ubogimi; wtedy może twa pomyślność okaże się trwałą” (Dn 4,24).

Warto jeszcze odwołać się do idei wyrażonych w  Księdze Tobiasza: pojawiają się tam ujęcia obrazowe, gdzie mowa jest o wybawieniu od śmierci, czy też o uchronieniu się przed ciemnościami. Motyw śmierci przywołuje starotestamentalne przekonanie, że grzesznik umiera na skutek swych grzechów. Bóg jednak nie chce śmierci grzesznika, lecz pragnie, aby człowiek nawrócił się i cieszył się pełnią życia (por. Ez 18,33; 33,11). Autor Księgi Tobiasza poucza zatem, że praktykowanie jałmużny pozwala człowiekowi oczyścić się z grzechów oraz uchronić się przed dramatycznymi skutkami grzechów. Wymowna jest w tym kontekście także symbolika ciemności, która w tradycji biblijnej oznacza przestrzeń grzechu, w której błąka się człowiek niesprawiedliwy (zob. Iz 59,9-10). Jak podkreśla autor Księgi Tobiasza, dzięki jałmużnie człowiek może ustrzec się przed okowami ciemności, czyli przed grzesznym sposobem życia. W tym kontekście można dostrzec ogromną wartość jałmużny: Bóg, który jako jedyny posiada władze odpuszczania grzechów, daje człowiekowi narzędzie, dzięki któremu skutecznie może wysłużyć sobie przebaczenie grzechów u Boga. Stąd też rodzi się wniosek, że Bóg, który sam uwalnia człowieka z niewoli grzechów, oczekuje współpracy ze strony człowieka. Wyrazem tej współpracy jest podjęty przez człowieka proces nawrócenia i pokuty, w ramach którego praktykowanie jałmużny posiada wielką moc „kołatania” do bram Bożego miłosierdzia.

Odnosząc do sakramentu pokuty omawiane zagadnienia, można wysunąć wniosek, że starotestamentalne wezwania do praktykowania uczynków miłosierdzia względem bliźnich stanowią w pewnym sensie zapowiedź jednego z warunków dobrej spowiedzi, to jest zadośćuczynienia bliźniemu.