Zwiastowanie

Źródła przekazu Łukaszowego

Łukaszowy przekaz o Zwiastowaniu Matce Bożej (Łk 1,26-38), należy do jednych z najczęściej analizowanych i omawianych tekstów. Sam tekst w Ewangelii wg św. Łukasza zachował się bardzo dobrze w licznych przekazach. Warto jednak zwrócić uwagę, iż krótki tekst, którym Anioł Gabriel pozdrawia Maryję: „Raduj się, pełna łaski, Pan z Tobą” (Łk 1,28) jest przez część rękopisów niejako uzupełniana słowami „błogosławiona jesteś między niewiastami” (Łk 1,28), a dwa rękopisy dodają jeszcze „i błogosławiony jest owoc Twojego łona”. Niewątpliwie pierwotnym tekstem był tekst krótki, który zachowuje większość rękopisów. Dodatki obecne w innych, są wyraźnym echem słów które Elżbieta kieruje do Maryi. Niewątpliwie kopiści słuchając niezwykłych słów Anioła Gabriela, niejako z odruchu serca, dodają – przepisują fragment obecny nieco dalej w Łk 1,42. Ciekawym także jest zmiana w niektórych kodeksach, które zamieniają łukaszowy zapis: „które się narodzi” (Łk 1,35), na wyrażenie „które się narodzi z Ciebie”. Wydaje się, iż taka zmiana – dodatek niektórych kopistów, służyła podkreśleniu, iż narodzenie Jezusa dokona się z Maryi. Można sądzić, iż niektórzy kopiści chcieli adresatom swoim pokreślić, że narodzenie Jezusa miało dokonać się z Maryi. To Ona jest Bożą Rodzicielką[2].

Przekaz o zwiastowaniu zbudowany jest według starotestamentalnych wzorców (Rdz 17,1-22; Wj 3,1 – 4,17; Sdz 6,1-24; 13,2-24), zbudowany jest podobnie jak i przekaz o zwiastowaniu narodzin Jana Chrzciciela (Łk 1,5-25). W przekazach tych, można wskazać poszczególne – niejako stałe – elementy: przedstawienie postaci, pojawienie się anioła, niepokój osoby spotykającej się z aniołem, polecenie anioła: „nie bój się”, zapowiedź narodzin, wątpliwości, znak który anioł przekazuje, oraz zakończenie. Wszystkie te przekazy zalicza się do gatunku literackiego określanego mianem: „Boskie przesłanie skierowane do jednostki”[3]. Warto jednak zwrócić uwagę, iż w Łukaszowym przekazie Zwiastowania występują zwroty, których próżno szukać we wzmiankowanych wcześniej tekstach. W żadnym wcześniejszym tekście anioł nie pozdrawia człowieka sowami Chaire (Łk 1,28). Nikogo także z nawiedzanych anioł nigdy nie nazywa niezwykłym, bardzo trudnym do przetłumaczenia tytułem kecharitomene (Łk 2,28). Co więcej, nigdy anioł nie przekazuje takiego orędzia – iż poczęte dziecko będzie z mocy Ducha Świętego (Łk 1,35). Fakt poczęcia Jezusa z Ducha Świętego jest „jedynym w swoim rodzaju wydarzeniem”[4]. Wskazania te, jak również postawa Maryi, podkreślają wyjątkowość i niezwykłość wydarzenia, jak również niezwykłość zapowiadanego dziecka.

Warto także zwrócić uwagę, że zwiastowanie Maryi jest ostatnim tekstem biblijnym kiedy to Bóg posyła swojego posłańca, by ten przekazał radosną wieść o narodzeniu kogoś niezmiernie ważnego. Przyjście na świat Jezusa i Jego działalność publiczna kończy dzieje Objawienia i historię zbawienia. Ta historia zaczęta w Księdze Rodzaju, w przekazie o kuszeniu Ewy, swoje zakończenie i zwieńczenie ma w Wydarzeniu Jezusa. „Tak więc węzeł nieposłuszeństwa został rozsupłany przez posłuszeństwo Maryi. Co bowiem Ewa dziewica przez niewiarę związała, to dziewica Maryja rozwiązała przez wiarę”[5].

Warto zwrócić uwagę, iż Łukaszowy przekaz o zwiastowaniu – Łk 1,26-38, zawiera bardzo wiele podobnych terminów jak i List do Rzymian – Rz 1,3-4. W obu tekstach występują terminy: „Syn Boży”; „moc”, „Duch Święty” – taka zbieżność sugeruje, iż św. Łukasz opierał swój przekaz na wczesnochrześcijańskich tekstach, widać także zależność słownictwa Łukasza od Apostoła Pawła[6].

Niektórzy badacze, szczególnie ze środowisk protestanckich, kwestionują pełną prawdziwość przekazu św. Łukasza, szczególnie fragmenty o dziewiczym poczęciu, o Synostwie Bożym. Niektórzy wskazują, iż św. Łukasz – a być może jakiś późniejszy autor chrześcijański, wykorzystując różne opowiadania, stworzył opowiadanie o zwiastowaniu (podobnie jak i cały przekaz o dziecięctwie)[7].

Niewątpliwie, Łukasz posłużył się znanymi mu opowiadaniami, które były mu dostępne. W scenie zwiastowania bez trudu można wskazać elementy midraszu, elementy apokaliptyki żydowskiej[8]. Dzieło Łukasz można niewątpliwie określić mianem gobelinu utkanego z nitek z Starego Testamentu. Nitkami są różne teksty i myśli ze Starego Testamentu, które Łukasz splata razem w taki sposób, by powstał nowy wzór. Z pewnością jednak cały przekaz ma swoje historyczne zakorzenienie w prawdziwym wydarzeniu, które dokonało się w Nazarecie. Niemożliwym jest, by Łukasz, czy też któryś z jego bliskich współpracowników, wymyślił – stworzył przekaz o zwiastowaniu.