Śmierć jako wyzwanie egzystencjalne a wiarygodność Objawienia
Fenomen umierania i śmierci jest nie tylko problemem egzystencjalnym. Jest on także przedmiotem refleksji filozofii i teologii, medycyny i psychologii.
Według J. Ratzingera „postawę wierzącego chrześcijanina wobec śmierci wyraża prośba z Litanii do Wszystkich Świętych: A subitanea morte, libera nos, Domine – Od nagłej a niespodziewanej śmierci, wybaw nas, Panie. Nagłe odejście z tego świata, bez przygotowania i zaopatrzenia na drogę, jawi się tu jako właściwe zagrożenie dla człowieka, od którego pragnie być wybawiony: chce przeżyć świadomie swój ostatni etap […]. Tymczasem gdyby trzeba było dzisiaj ułożyć jakąś litanię dla niewierzących, dawna prośba zmieniłaby się w swoje przeciwieństwo: O śmierć nagłą i niezauważalną prosimy Cię, Panie. Śmierć ma nastąpić możliwie błyskawicznie, nie pozostawiając czasu na refleksję i cierpienie”[37].
Człowiek, jako istota rozumna, uświadamia sobie, że przemija czas jego życia na ziemi; że jego doczesne życie jest kruche, naznaczone przemijającymi latami, ubytkiem sił i zdrowia. Jednocześnie odkrywa w sobie tęsknotę za nieprzemijającym istnieniem. Głoszone przez Chrystusa orędzie zbawienia i Jego zwycięstwo nad grzechem i śmiercią jest nadzieją na spełnienie ludzkich pragnień i tęsknot; jest nadzieją przyszłego zmartwychwstania[38]. „Zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią nie zmieniło faktu, iż pozostaje ona dla człowieka wciąż, aż do końca świata, rzeczywistością związaną z bólem i cierpieniem. Jezusowe zwycięstwo zmieniło jednak tzw. władzę, jaką śmierć otrzymała nad człowiekiem na skutek grzechu pierworodnego (por. 1 Kor 15,20-26. 54-56). Ostateczne zwycięstwo nad śmiercią przyjdzie przez Jezusa Chrystusa na końcu ludzkich dziejów. Nastąpi wtedy powszechne zmartwychwstanie na podobieństwo zmartwychwstania Chrystusa”[39].
Na zakończenie. Trzy myśli papieża Benedykta XVI, które uzasadniają, dlaczego niewierzący może otworzyć się na przyjęcie Objawienia chrześcijańskiego i odpowiedzieć wiarą na to Objawienie. „Prawdziwym pasterzem jest Ten, który zna także drogę, która wiedzie przez dolinę śmierci”[40]. Ponieważ Bóg jest mocniejszy od śmierci, dlatego „jesteśmy pewni, że śmierć nie ma ostatniego słowa, jesteśmy zanurzeni w woli Bożej i tym samym rzeczywiście w życiu na zawsze”[41]. „«Zmartwychwstałem i teraz zawsze jestem z tobą» – mówi Jezus każdemu z nas. – Moja dłoń cię podtrzymuje. Gdziekolwiek byś upadł, pochwycę cię w ramiona. Jestem nawet u bram śmierci. Tam, gdzie już nikt nie może ci towarzyszyć i gdzie już niczego nie możesz zabrać, Ja na ciebie czekam i przemieniam dla ciebie mroki w światło”[42].
[1] N. Diat, Czas umierania. Ostatnie dni życia mnichów, tłum. A. Kuryś, Warszawa 2018, s. 188n.
[2] Sytuację człowieka i jego reakcje na wieść o nadchodzącej nieuchronnie śmierci opisuje w swoim studium na temat śmierci i umierania Elisabeth Kübler-Ross (por. E. Kübler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, tłum. I. Doleżal-Nowicka, Poznań 1998).
[3] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.
[4] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, Assisi 1982, s. 410. W tych rozważaniach podążamy za myślą René Latourelle’a (por. R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 408-433). Por. także: R. Latourelle, Morte, w: Dizionario di Teologia Fondamentale, red. R. Fisichella, Assisi 1990, s. 816-819.
[5] Por. R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 415nn.
[6] Tamże, s. 417.
[7] Chociaż według J. Ratzingera przypisywanie Platonowi tych idei jest „tylko po części słuszne”. Ratzinger odsyła w tym miejscu do „krytyki platońskiej interpretacji stającej się utartą wśród teologów” J. Piepera, w jego artykule z 1959 roku: Tod und Unsterblichkeit. Philosophische Bemerkungen (por. J. Ratzinger, O teologii śmierci, w: J. Ratzinger, Zmartwychwstanie i życie wieczne. Studia o eschatologii i teologii nadziei (Opera Omnia, t. X), tłum. J. Kobienia, Lublin 2014, s. 278). W publikowanej niemal dwadzieścia lat później Eschatologie – Tod und ewiges Leben (1977) Ratzinger podejmuje próbę rewizji m.in. tego stereotypowego „wyobrażenia wielu teologów” (por. J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, tłum. M. Węcławski, Warszawa 2000, s. 76-80).
[8] Por. J. Ratzinger, O teologii śmierci, s. 278n.
[9] Tamże, s. 280.
[10] Por. Tamże. Ratzinger dodaje: „To, że materializm nie jest chrześcijański, jest jasne. Ale wydaje mi się ważne, by podkreślić, że także idealizm nie jest zbieżny z chrześcijaństwem. Obydwa stanowią ludzkie próby sprostania problemowi śmierci” (Tamże).
[11] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.
[12] Por. H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, Tarnów 2005, s. 19.
[13] J. Ratzinger, O teologii śmierci, s. 281.
[14] Por. Tamże, s. 282n.
[15] Por. Tamże, s. 285n. „Łaska, która czyni nas wolnymi, ma to, co dla niej właściwe w tym właśnie, że śmierć sama w sobie jest i pozostaje straszliwa. Ale właśnie to, co samo w sobie jest straszliwe, w Chrystusie staje się narzędziem łaski” (Tamże, s. 287).
[16] H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 39.
[17] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 91.
[18] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 424.
[19] Por. Tamże, s. 424n.
[20] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 91.
[21] J. Ratzinger/Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, cz. II, Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania, tłum. W. Szymona, Kielce 2011, s. 177.
[22] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 426.
[23] Por. Tamże.
[24] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 22.
[25] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 455n.
[26] Tamże, s. 409.
[27] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.
[28] H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 17.
[29] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 432n.
[30] Proszę wybaczyć dłuższy cytat, ale jakakolwiek próba streszczenia tych myśli byłaby zubożeniem treści tej medytacji. Medytacje, z których zaczerpnięty jest ten tekst, zostały wyemitowane rok później także w Radiu Heskim i zostały przygotowane do druku jako Meditationen zur Karwoche w Meiting/Freising w 1969 roku. W 1996 wyemitowało je Radio Watykańskie i rozpowszechniło na nośnikach dźwięku pod tytułem Das Geheimnis von Tod und Auferstehung (Tajemnica śmierci i zmartwychwstania). Teksty te były wielokrotnie wznawiane i przekładane na różne języki (por. J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu. Studia z chrystologii, (Opera Omnia, t. VI/2), tłum. W. Szymona, Lublin 2015, s. 1088).
[31] J. Ratzinger, Wielka Sobota. Druga medytacja, w: J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu. Studia z chrystologii, (Opera Omnia, t. VI/2), tłum. W. Szymona, Lublin 2015, s. 1023-1025.
[32] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 22.
[33] Por. R. Fisichella, La Rivelazione: evento e credibilità. Saggio di teologia fondamentale, Bologna 31988, s. 198.
[34] Por. V. Messori, Opinie o Jezusie, tłum. T. Jania, Kraków 1993, s. 16-18.
[35] Soborowa Deklaracja Nostra aetate wymienia te pytania: „Ludzie oczekują od różnych religii odpowiedzi na głębokie tajemnice ludzkiej egzystencji. Podobnie jak dawniej, tak i dziś poruszają one do głębi ludzkie serca: Kim jest człowiek? Jaki jest sens i cel naszego życia? Co jest dobrem, a co grzechem? Skąd się bierze cierpienie i jaki jest jego cel? Jaka jest droga do uzyskania prawdziwego szczęścia? Czym jest śmierć, sąd i odpłata po śmierci? Czym wreszcie owa ostateczna i niewypowiedziana Tajemnica, która ogarnia nasze istnienie, od której wzięliśmy początek i do której zmierzamy?” (Sobór Watykański II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate”, nr 1).
[36] J. Ratzinger, Wprowadzenie w chrześcijaństwo, tłum. Z. Włodkowa, Kraków 1994, s. 295.
[37] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 72.
[38] Por. H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 23.
[39] Tamże, s. 47.
[40] Benedykt XVI, Encyklika „Spe salvi”, nr 6.
[41] Benedykt XVI, Mistrzynie duchowe, Poznań 2012, s. 98.
[42] Benedykt XVI, Dlaczego wierzę?. Przesłanie pontyfikatu 2005-2013, tłum. A.M. Stefańska, Kraków 2013, s. 71.
