[1] Na terenach tych mieszkali kolejno Sumerowie, Akkadyjczycy, Babilończycy, Asyryjczycy i Persowie. Tereny Mezopotamii uważa się za kolebkę późniejszego Izraela.

[2] Zob. A. Sołtysiak, Religie Mezopotamii, w: Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, red. K. Pilarczyk, J. Drabina, Kraków 2008, s. 112.

[3] Zob. R. Ranoszek, Religie Mezopotamii, w: Zarys dziejów religii, red. J. Keller i in., Warszawa 1986, s. 240.

[4] Zob. R. Ranoszek, Religie Mezopotamii, s. 249-250.

[5] Zob. T. Jelonek, Kultura mezopotamska a Biblia, Kraków: Petrus 2009, s. 123-126.

[6] Zob. M. Filipiak, Biblia o człowieku. Zarys antropologii biblijnej Starego Testamentu, Lublin 1979, s. 211.

[7] Encyklopedia biblijna, red. P.J. Achtemeier, Warszawa 2004, s. 242.

[8] Zob. Starożytni Egipcjanie, red. B. Manińska, Warszawa 2007, s. 7-11.

[9] Zob. P. Łabuda, Śmierć i życie po śmierci wg Ewangelii św. Łukasza, Tarnów 2007, s. 15.

[10] Zob. C. Kunderewicz, Religie Egiptu, w: Zarys dziejów religii, red. J. Keller, W. Kotański, W. Tyloch, B. Kupis, Warszawa 1986, s. 307-309.

[11] Zob. C. Kunderewicz, Egipt, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk i in., Lublin 1989, kol. 690-691.

[12] Zob. C. Kunderewicz, Religie Egiptu, s. 324.

[13] Według niektórych w przypowieści „o bogaczu i Łazarzu” (Łk 16,19-31) widać nawiązanie do egipskiego opowiadania o wyprawie Si-Ozyrysa do królestwa zmarłych. Opowiada ona jak pewien ojciec wraz z synem uczestniczą w uroczystym pogrzebie bogacza i skromnym pogrzebie biedaka. Ojciec chciałby w świecie podzielić los bogacza, zaś syn pragnie dzielić los biedaka. Chcąc przekonać ojca, syn zabiera go w podróż przez Amendit – egipską krainę zmarłych. W czasie podróży okazuje się, iż sytuacja po śmierci jest całkowicie inna niż za życia. Biedak odziany w delikatne płótno i wszelkie bogactwa, które wcześniej posiadał bogacz, stoi obok Ozyrysa, zaś bogacz, odarty ze wszystkiego, cierpi męki; zob. P. Łabuda, Śmierć i życie po śmierci wg Ewangelii św. Łukasza, s. 67-68.

[14]Encyklopedia biblijna, s. 245-246.

[15] Zob. S. Moscati, Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1966, s. 147.

[16] Zob. P. Łabuda, Śmierć i życie po śmierci wg Ewangelii św. Łukasza, s. 15.

[17] Zob W. Tyloch, Religie Fenicji i Syrii, s. 334-338.

[18] Zob. B. Kupis, Religie świata antycznego, w: Zarys dziejów religii, red. J. Keller, W. Kotański, W. Tyloch, B. Kupis, Warszawa 1986, s. 365-366.

[19] Zeus władca Olimpu oraz sprawca i strażnik porządku we wszechświecie; Hera – żona Zeusa bogini kobiet i małżeństwa; Posejdon – pan ziemi i wód śródlądowych; Demeter – bogini płodności i urodzaju; Apollo – bóg Słońca, życia, zdrowia i śmierci. Bóg muzyki, poezji i sztuki; Artemida –bogini łowów, opiekunka bydła domowego i bogini Księżyca; Ares – bóg wojny; Afrodyta – bogini miłości i piękności; Hermes – opiekun pasterzy, bóg handlu, kupców, złodziei i mowy; Atena – opiekunka dziewic, bogini mądrości i wojny; Hefajstos – bóg ognia; oraz Dionizos – bóg wina i odradzającej się natury.

[20] Najważniejsze bóstwa świata podziemnego, miejsca przebywania umarłych to Hades i jego żona Persefona, oraz Demeter i Kora.

[21] Zob. B. Kupis, Religie świata antycznego, s. 344-350.

[22] Zob. J.C. Fredouille, G. Rachet, Cywilizacje śródziemnomorskie, s. 689.

[23] Zob. B. Kupis, Religie świata antycznego, s. 373.

[24] Zob. B. Kupis, Religie świata antycznego, s. 376-377.

[25] W 325 r. na Soborze Nicejskim Kościół przyjął kalendarz juliański, który funkcjonował w całym świecie chrześcijańskim. Zob. W. Kozłowski, Pochodzenie świąt chrześcijańskich, s. 164. Po wprowadzeniu niewielkich zmian w 1582 r. do dziś funkcjonuje kalendarz gregoriański. Zob. J.C. Fredouille, G. Rachet, Cywilizacje śródziemnomorskie, s. 345.