Przebieg paschy żydowskiej

W czasach Jezusa świętowanie Paschy wyglądało już nieco inaczej niż w czasach Mojżesza. W Egipcie bowiem ojcowie rodziny zabijali baranki we własnych domach. Podczas pierwszej Paschy Izraelici spożywali baranka na stojąco; mieli być przepasani i obuci, czyli gotowi do drogi. W rękach mieli trzymać laski (zob. Wj 12,11). Wskazania Księgi Wyjścia świadczą o rolniczych korzeniach święta paschy. Jednak wskazania co do stroju i postawy stojącej, mogły oznaczać konieczność może gotowości do „przejścia” – czyli do Paschy w wymiarze duchowym.

Zgodnie z najstarszymi pozabiblijnymi opisami seder paschalny łączył się i koncentrował się wokół czterech kielichów czerwonego wina, które były niezwykle ważne dla całej uroczystości i wyznaczały rytm całej paschy. Czerwone wino przypominało krew obrzezania i krew baranka[9], choć nigdzie we wcześniejszej literaturze żydowskiej nie ma wzmianek o konieczności wina podczas paschy. Księga Wyjścia mówi jedynie o pokarmach: baraninie, przaśnym chlebie i gorzkich ziołach. Nie wspomina o winie (zob. Wj 12). Niewątpliwie jednak w czasach Jezusa wino było ważnym elementem sederu paschalnego.

Według nauki Miszny „w wigilię paschalną około czasu ofiary przedwieczornej niechaj nikt nic nie je, aż się ściemni. Nawet biedny, który jest w Izraelu, niech nic nie je, aż siądzie przy stole. Nie wolno dać mu mniej niż cztery kielichy wina”[10]. Tosefta zaś w tym samym duchu przekaże: „W wigilię paschalną, od czasu tuż przed złożeniem popołudniowej ofiary całopalnej, niech nikt nie je, aż zapadną ciemności Nawet najuboższy Izraelita nie będzie jadł, dopóki nie spocznie przy swoim stole. I zapewnią mu nie mniej niż cztery kielichy wina[11].

A zatem paschalną ucztę poprzedzał kilkugodzinny post. Rozpoczynał się od ofiary wieczornej, która była składana około godziny piętnastej i trwał aż do zachodu słońca. W czasie zaś uczty należało wypić co najmniej cztery kielichy wina. Nawet ubodzy, dla których trudno było zdobyć wino byli do tego zobowiązanie – nie wolno było świętować Paschy bez czterech kielichów wina. Rabini nie podają powodów tego. Wydaje się jednak, iż wynikało to z faktu, że owe cztery kielichy wina wyznaczały rytm i porządek uczty paschalnej.

Różnie tłumaczy się zwyczaj picia czterech kielichów. Najczęściej wskazuje się, iż każdy z kielichów odpowiada jednemu z czterech etapów wyzwolenia z Egiptu: „powiedz synom izraelskim: Ja jestem Pan! Uwolnię was od jarzma egipskiego i wybawię was z niewoli, i wyswobodzę was wyciągniętym ramieniem i przez surowe kary. I wezmę sobie was za mój lud, i będę wam Bogiem, i przekonacie się, że Ja, Pan, Bóg wasz, uwolniłem was spod jarzma egipskiego” (Wj 6,6-7). W przekazie zatem Księgi Wyjścia można wyróżnić cztery etapy – cztery obietnice Boże: „uwolnię was od jarzma egipskiego” – obietnica uwolnienia; „wybawię was z niewoli” – wyjście z Egiptu; „wyswobodzę was wyciągniętym ramieniem i przez surowe kary” – zniszczenie armii Egipcjan w Morzu Czerwonym; „wezmę sobie was za mój lud” – wyzwolenie duchowe i przymierze na Synaju[12].