Druga mowa Mojżesza do Izraela

Druga części Kodeksu deuteronomicznego dotyczy przede wszystkim okresowych zobowiązań oraz instytucji takich, jak: dziesięcina, umorzenie długów, obdarowanie wolnością niewolników oraz opisuje obchody trzech świąt pielgrzymkowych: Święta Paschy, Święta Tygodni, Święta Namiotów (Pwt 14,22-16,17). Wszystkie przekazane w tym fragmencie prawa odnosiły się do wydarzeń stale powracających w życiu ludu Bożego, stąd też biblijny redaktor zgrupował je w tym jednym miejscu. Przepisy dotyczące dziesięcin nawiązują do wcześniejszego ustawodawstwa (Rdz 28,22; Kpł 27,30n; Am 4,4), jednak Księga Powtórzonego Prawa nadaje tym zobowiązaniom nowe znaczenie. Sens składania dziesięciny, rocznej i trzyletniej, został ukazany w świetle zapowiadanego jednego miejsca kultu Boga Izraela, który pragnie troszczyć się w ten sposób o ubogich oraz wszystkich pozbawionych środków do życia: „Dziesięcinę ze zboża, moszczu, oliwy, pierworodnych z bydła i trzody będziesz spożywał przed PANEM, twoim Bogiem, na tym miejscu, które On wybierze na mieszkanie dla swojego imienia, abyś na zawsze nauczył się bojaźni wobec PANA, twojego Boga. (…) Przy końcu trzeciego roku przyniesiesz dziesięcinę ze zbiorów tego roku i złożysz ją w swoich miastach. Wtedy przyjdzie lewita, który nie ma części ani dziedzictwa z tobą, oraz cudzoziemiec, sierota i wdowa, którzy mieszkają w twoich miastach, i będą mogli najeść się do syta, a PAN, twój Bóg, będzie ci błogosławił w każdej pracy, której się podejmiesz” (Pwt 14,23.28-29). W oparciu o przytoczony fragment można powiedzieć, że prawne regulacje dotyczące składania dziesięciny, przekazane w Kodeksie deuteronomicznym, stanowią wezwanie do humanitarnego postępowania, wyrażającego się w otaczaniu troską najbardziej potrzebujących (por. Pwt 12,18n; 16,11). Litościwe traktowanie bliźniego zostało skodyfikowane w ustawach, które również wiązały się z instytucją roku szabatowego (Pwt 15,1.12). Pierwsza z nich mówi o darowaniu długów ludziom zadłużonym: „Przy końcu siódmego roku zarządzisz darowanie długów. Oto prawo darowania długów: każdy wierzyciel daruje pożyczkę, której udzielił bliźniemu. Nie będzie domagał się jej zwrotu od bliźniego swojego brata, ponieważ ogłoszono darowanie długów na cześć PANA. (…) Poza tym nie będzie u ciebie ubogiego, gdyż PAN obdarzy cię obfitym błogosławieństwem w kraju, który PAN, twój Bóg, daje ci w dziedziczne posiadanie” (Pwt 15,1-2.4). Określenie „darowanie” (hebr. š^emiṭṭā(h)), odniesione w omawianym tekście do długu, zostało utworzone od hebrajskiego rdzenia (spółgłoski: š-m-ṭ), z którego urobiono także termin wyrażający nakaz „pozostawienia odłogiem” ziemi rolnej w roku szabatowym (Wj 23,11). Zgodnie z przekazem Księgi Wyjścia instytucja roku szabatowego podejmowała przede wszystkim kwestię spoczynku ziemi, który miał następować cyklicznie po sześciu latach upraw i zbiorów (Wj 23,10). Dzięki tej praktyce Izraelici mieli pamiętać, że kananejski kraj należy do Boga, a im został przekazany, jako Boży dar. Druga prawna ustawa związana z rokiem szabatowym mówi o obdarowaniu wolnością niewolników (Pwt 15,12-18). Ustawa dotycząca tej materii modyfikuje znacząco wersję ustawodawstwa pochodzącą z Księgi Wyjścia (Wj 21,2-6), a dotyczącą często ludzi, którzy tracili wolność z powodu niemożności spłaty zadłużenia. Kodeks deuteronomiczny traktuje w ten sam sposób niewolnika i niewolnicę, nazywając ich: „braćmi” i „siostrami” (Pwt 15,12), a więc czyni z nich osoby posiadające godność i wartość, nalegając na tworzenie klimatu solidarności i braterstwa wobec wszystkich należących do izraelskiego narodu. Obdarowany wolnością niewolnik powinien otrzymać materialne wsparcie, by mógł cieszyć się niezależnością w społeczeństwie, do którego wraca: „Jeżeli twój brat Hebrajczyk, lub Hebrajka, sprzeda się tobie w niewolę, to będzie ci służył przez sześć lat, lecz w siódmym roku obdarzysz go wolnością. Gdy przywrócisz mu wolność, nie powinien odejść od ciebie z pustymi rękami. Obdaruj go czymś z twojej trzody, z klepiska i tłoczni, po prostu podziel się tym, w czym ci pobłogosławił PAN, twój Bóg” (Pwt 15,12-14).