Trzecia mowa Mojżesza do Izraela

Mojżesz obwieścił swoim rodakom Bożą wolę naprawienia i przywrócenia do życia tego, co zostało zniszczone i legło w gruzach z powodu przekleństwa złamania przymierza: „A gdy się spełnią wszystkie słowa błogosławieństw i przekleństw, które ci ogłaszam, gdy weźmiesz je sobie do serca, przebywając wśród wszystkich narodów, do których cię wypędził PAN, twój Bóg, gdy się nawrócisz do PANA, twojego Boga, i z całego serca i z całej duszy będziesz słuchał Jego głosu (…), wtedy PAN, twój Bóg, wyzwoli cię z niewoli, ulituje się nad tobą i ponownie zgromadzi cię ze wszystkich ludów, wśród których cię rozproszył” (Pwt 30,1-3). Przekazana w tym tekście obietnica odnowienia Izraela uświadamia adresatom, że przyszłość spoczywa w Bożych rękach i nie powinna stanowić przedmiotu spekulacji. Kluczowa terminologia, która najpełniej wyraża pragnienie Boga, jakim jest wezwanie grzesznika do nawrócenia, została utworzona na bazie hebrajskiego rdzenia šûb (wym. szuw). W omawianym fragmencie trzeciej mowy Mojżesza aż sześciokrotnie pojawiają się wyrazy pochodzące od wspomnianej podstawy słowotwórczej, determinując jednoznacznie zawarty w niej przekaz: Bóg pragnie nawrócenia i powrotu do Niego narodu, który wybrał (Pwt 30,2.3.8.9.10). O wyjątkowym znaczeniu odnowienia Izraela, które Bóg rozpocznie od naprawy serca, czyli ludzkiego wnętrza, co zaowocuje zewnętrznym posłuszeństwem Bożemu prawu, mówią dwa centralne dla omawianego fragmentu (Pwt 30,1-10) wersety (Pwt 30,6.8). Pierwszy z nich dotyczy Bożej inicjatywy zbawczej, która umożliwia nawrócenie: „PAN, twój Bóg, obrzeza twoje serce i serce twojego potomstwa, abyś kochał PANA, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy, i abyś żył” (Pwt 30,6). Obraz obrzezania serca, przywodzący na myśl znak przymierza, które Bóg zawarł z Abrahamem (Rdz 17,9-14), oznacza przemianę myślenia spowodowaną Bożym działaniem, uzdalniającą człowieka do pełnienia Jego woli. Metafora obrzezania serca wskazuje zatem na Boże przedsięwzięcie zbawcze, które zmierza do nawrócenia Izraela. Także teksty prorockie, które zawierają zapowiedzi dotyczące wewnętrznego odnowienia człowieka podkreślają konieczność działania Boga w procesie ludzkiej przemiany (por. Jr 31,31nn; 32,39nn; Ez 11,19; 36,26n). Kiedy rabini wyjaśniają znaczenie obrzezania serca zwracają uwagę, że w tym sformułowaniu człowiek jest wezwany, by stanowczo odrzucił wszystko, co oddziela go od Boga. Drugi wspomniany centralny werset mówi, że nawrócenie zawsze jest możliwe, a wyraża się ono w posłuszeństwie Bożym przykazaniom: „A ty się nawrócisz, będziesz słuchał głosu PANA i wypełnisz wszystkie Jego przykazania, które ja ci dziś przekazuję” (Pwt 30,8). Żydowscy uczeni, poszukując znaczenia słowa „nawrócisz” wskazują, że w procesie rozwoju życia duchowego istotną rolę stanowi uświadamianie sobie własnych grzechów oraz poczucie żalu za wyrządzone zło. O tym, że nawrócenie grzesznika jest w zasięgu ludzkich możliwości, zapewnia Mojżesz: „Przykazanie, które ja ci dzisiaj daję, nie przekracza twoich możliwości i nie jest poza twoim zasięgiem. (…) To słowo jest bardzo blisko ciebie: jest na twoich ustach i w twoim sercu, abyś mógł je wypełnić” (Pwt 30,11.14). Przytoczony fragment potwierdza, że zachowywanie Bożych przykazań jest dla człowieka osiągalne, gdyż zawsze blisko niego jest Bóg, o czym świadczy werset mówiący o bliskości danego ludziom Jego słowa.