Arka Pana

Czy można pokusić się o próbę ich identyfikacji?

Potop jest motywem znanym w wielu religiach starożytnego świata. Badacze wskazują około dwustu pięćdziesięciu takich opowiadań. Biblijne opowiadanie należy więc rozpatrywać w kontekście mitów o potopie, zwłaszcza tych  znanych ludom zamieszkujących Mezopotamię. Kultura Mezopotamii niewątpliwie była znana w starożytnym Izraelu i można śmiało założyć, że obie biblijne tradycje o potopie zawarte w Rdz 6 – 8 zaczerpnęły jego motyw z tego środowiska, przepracowując go dla swoich własnych celów teologicznych.

Wśród dokumentów z mezopotamskiego kręgu kulturowego szczególny związek z biblijnym opisem potopu wykazuje starobabiloński „Epos o Gilgameszu” czy „Opowiadanie o Atrachasisie” oraz sumeryjska „Recenzja z Nippur”. W każdym z tych opowiadań znajdziemy historię globalnej katastrofy wywołanej gniewem istot boskich oraz bohatera cudownie ocalonego przy pomocy obiektu unoszącego się na wodzie. Uwagę zwraca także niezwykła zgodność pewnych detali, co zdaje się potwierdzać tezę, że autor biblijny znał te opowiadania, które stanowiły wspólną tradycję ludów starożytnego Bliskiego Wschodu.

Prześledzenie występujących pomiędzy nimi podobieństw i różnic prowadzi do stwierdzenia, że wprawdzie ogólny schemat opowiadania jest wspólny, ale oryginalność tekstu biblijnego polega na tym, że korzystając z istniejącej już formy przedstawiono zasadniczo inną treść. O ile autorzy pogańscy napięcie między pragnieniem zniszczenia ludzkości a wolą ocalenia wybranych ludzi ukazują jako wynik intrygi w łonie politeistycznego panteonu, o tyle w tekście biblijnym nie ma miejsca na konflikt czy rywalizację bóstw – to Bóg jest sprawcą zniszczenia i ocalenia! W biblijnym opowiadaniu pierwsze i ostatnie słowo należy do Boga! Tylko On się wypowiada! Jego słowo jest dla ludzkości jednocześnie słowem zagłady i ocalenia, kary i zbawienia! Według myślicieli pogańskich los człowieka zależy od kaprysu bóstw, zaś według tekstu biblijnego los człowieka zależy od niego samego i od wierności przymierzu z Bogiem. Wyznawca Jahwe wiedział, że jeśli będzie postępował sprawiedliwie – tak jak Noe – to Bóg go wynagrodzi i ocali od zagłady.