Kapłaństwo - Pisma i Prorocy

Jakie praktyki kapłanów Starego Prawa można postrzegać jako prefigurację nauczycielskiej funkcji kapłanów w Nowym Testamencie?

Ważną funkcją kapłanów w Starym Testamencie było pouczanie członków narodu wybranego w kwestiach odnoszących się przede wszystkim do Boga. Autor Drugiej Księgi Kronik wprost odniósł do kapłana określenie môreah - „pouczający”, czyli „nauczyciel” (zob. 2 Krn 15,3).  Stąd w Księdze Jeremiasza pada wymowne stwierdzenie: „Bo przecież nie zabraknie kapłanowi pouczenia (Jr 18,18)”. Pouczenie w tekście hebrajskim zostało określone terminem tôrāh, a to wskazuje, że kapłani uchodzili za ludzi znających nakazy Prawa. Z Ez 44,23 (por. 22,26) wynika, że byli specjalistami w pouczaniu ludu „(...) o różnicy pomiędzy tym, co święte, a tym, co nieświęte, a także o różnicy pomiędzy tym, co nieczyste, a tym, co czyste”

Funkcję nauczycielską kapłana widać wyraźnie na przykładzie działalności kapłana-pisarza Ezdrasza i towarzyszących mu lewitów, co odnotował autor Księgi Nehemiasza w następujący sposób:

„Pierwszego dnia miesiąca siódmego przyniósł kapłan Ezdrasz Prawo przed zgromadzenie, w którym uczestniczyli przede wszystkim mężczyźni, lecz także kobiety oraz wszyscy inni, którzy byli zdolni słuchać. I czytał z tej księgi, zwrócony do placu znajdującego się przed Bramą Wodną, od rana aż do południa przed mężczyznami, kobietami i tymi, którzy rozumieli; a uszy całego ludu były zwrócone ku księdze Prawa. Pisarz Ezdrasz stanął na drewnianym podwyższeniu, które zrobiono w tym celu. (...) A lewici (...) objaśniali ludowi Prawo, podczas gdy lud pozostawał na miejscu: Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnienia, tak że lud rozumiał czytanie” (Ne 8,2-4.7-8).

W świetle przytoczonego fragmentu kapłan Ezdrasz jawi się jako nauczyciel Prawa, który przekazywał jego treść ludowi. Autor Księgi Nehemiasza podał, że objaśniającymi odczytywane teksty Prawa byli lewici, czyli członkowie rodu Lewiego. Niemniej jednak - jak zostało odnotowane w Księdze Nehemiasza - to kapłan Ezdrasz był tym, u którego również przywódcy narodu oraz grono lewitów czerpało bezpośrednio pouczenia i objaśnienia na temat  nakazów Prawa: „Następnego dnia naczelnicy rodów całego ludu, kapłani i lewici zebrali się u pisarza Ezdrasza, aby zgłębić słowa Prawa” (Ne 8,13). Ważną wzmianką w przytoczonym wersecie jest dookreślenie urzędu Ezdrasza: jako kapłan był on jednocześnie pisarzem. Użyty w tym kontekście hebrajski termin sōp̄er określa przede wszystkim nauczyciela Prawa (zob. Ezd 7,6).

Pouczenia kapłanów, którzy oczywiście sami byli wiernych Prawu,  miały ogromne znaczenie w życiu narodu wybranego, gdyż wskazywały mu właściwą drogę postępowania. Wymowne w tym względzie jest stwierdzenie autora Drugiej Księgi Królewskiej na temat króla Joasza: „Joasz czynił to, co jest słuszne w oczach Pańskich, przez wszystkie dni, póki pouczał go kapłan Jojada” (2 Krl 12,3). Stąd też mając na uwadze tak doniosłą rolę kapłanów w tym względzie, prorok Malachiasz przypominał im istotę kapłańskiego posługiwania względem społeczności narodu wygranego:

„Wargi kapłana bowiem powinny strzec wiedzy, a wtedy pouczenia będą szukali u niego, bo jest on wysłannikiem Pana Zastępów”  (Ml 2,7).

W swym pouczeniu prorok Malachiasz przede wszystkim przypominał kapłanom, że są „wysłannikami Pana Zastępów”. W tekście hebrajskim pojawia się tutaj termin malāk, który w Biblii stanowi także określenie anioła. Kapłan zatem jawi się jako posłany przez Boga anioł, który ma przekazywać ludziom Boże orędzie. Porównując kapłana do anioła, Malachiasz starał się niejako uświadomić kapłanom, że w swej działalności powinni być  wyrazicielami Bożej woli, a nie własnych poglądów. To zadanie kapłanów realizuje się w pełnieniu funkcji stróżów wiedzy - oczywiście wiedzy pochodzącej od Boga. Wiedzę tę należy niewątpliwie utożsamić z nakazami Prawa, o czym świadczy użyty w dalszej kolejności termin tôrāh. Być stróżem wiedzy Bożej natomiast oznaczało przede wszystkim troskę, aby istota nakazów Prawa nie została naruszony przez jakiekolwiek błędne interpretacje, pouczenia oraz praktyki. Po drugie kapłani jako stróże Bożej wiedzy mieli w pierwszej kolejności sami być wierni Prawu, a następnie stać na straży wiernego przestrzegania nakazów Prawa przez naród wybrany. Pełniąc w ten sposób swą funkcję, kapłani - zdaniem Malachiasza - stawali się źródłem pouczeń dla ludu. Jako wierni stróże Prawa byli jednocześnie pewnymi nauczycielami dla ludu - nauczycielami, którzy wskazują właściwą drogę postępowania. 

Funkcja nauczycielska kapłanów Starego Testamentu jest niewątpliwie prefiguracją posługi przepowiadania Słowa Bożego przez nowotestamentalnych kapłanów. Posługa ta (munus docendi) wynika jako zobowiązanie z sakramentu święceń kapłańskich, o czym przypomina Kodeks Prawa Kanonicznego:

„Ponieważ Lud Boży jednoczy się przede wszystkim przez słowo Boga żywego, którego z całą słusznością można się domagać z ust kapłańskich, stąd święci szafarze winni bardzo cenić posługę przepowiadania, ponieważ ich podstawowym obowiązkiem jest głoszenie wszystkim Ewangelii Bożej” (kan. 762).

Szerzej tę kwestię wyjaśnia Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis:

„(...) prezbiterzy, jako współpracownicy biskupów, mają przede wszystkim obowiązek opowiadania wszystkim Ewangelii Bożej, aby wypełniając nakaz Pana: «Idąc na cały świat, głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (Mk 16,15), tworzyli i pomnażali Lud Boży. Przez zbawcze bowiem słowo rodzi się wiara w sercach niewierzących, a w sercach wierzących rozwija; dzięki niej powstaje i wzrasta wspólnota wiernych, według słów Apostoła: «Wiara ze słuchania, a słuchanie przez słowo Chrystusowe» (Rz 10,17). Prezbiterzy są więc dłużnikami wszystkich, aby się dzielić z nimi prawdą Ewangelii, którą się cieszą w Panu. Czy zatem żyjąc wzorowo między ludźmi przywodzą ich do oddawania chwały Bogu, czy też otwarcie nauczając głoszą niewierzącym tajemnicę Chrystusa, czy też przekazują katechezę chrześcijańską lub wyjaśniają tajemnicę Kościoła, czy starają się badać problemy swojej epoki w świetle Chrystusowym, zawsze mają uczyć nie swojej mądrości, lecz Słowa Bożego, usilnie zachęcając wszystkich do nawrócenia i świętości. By zaś przepowiadanie kapłańskie, w tak trudnych często okolicznościach dzisiejszego świata, właściwiej poruszyło umysły słuchaczy, winno ono wyjaśnić Słowo Boże nie w sposób tylko ogólny i abstrakcyjny, lecz dostosować odwieczną prawdę Ewangelii do konkretnych warunków życia” (nr 4).