Józef - syn Jakuba i Racheli

Bóg posłał mnie przed wami, aby zachować wam resztę w kraju i pozwolić wam przeżyć dzięki wielkiemu ocaleniu. To nie wy wysłaliście mnie tutaj, lecz Bóg. On też ustanowił mnie jakby ojcem dla faraona i panem całego jego domu oraz zarządcą w całym Egipcie. (Rdz 45,7-8)

Dzieje Józefa, syna Jakuba i Racheli, zostały przekazane w Księdze Rodzaju, w cyklu opowiadań biblijnych poświęconych tej postaci (Rdz 37-50). Józef przyszedł na świat w Charanie, w Górnej Mezopotamii (Rdz 30,22-24), jako jedenasty syn Jakuba. Józef, będąc pierworodnym dzieckiem ukochanej przez Jakuba Racheli, był wyraźnie faworyzowany przez swojego ojca:

Izrael [Jakub] kochał Józefa najbardziej ze wszystkich swoich synów, gdyż urodził mu się w starości. Dlatego podarował mu kosztowne ubranie. (Rdz 37,3)

Ojcowska miłość Jakuba do Józefa przy jednoczesnym jego dystansie wobec starszych synów wzbudziła w nich zazdrość. Negatywne uczucie, jakie żywili względem młodszego brata, zostało pogłębione przez opowieści Józefa o doświadczanych przez niego snach, w których Bóg objawiał mu przyszłość: z treści tych snów wynikało między innymi, że jego bracia będą mu służyć (Rdz 37,5-11). Cała ta sytuacja doprowadziła do konfliktu między Józefem a pozostałymi braćmi, którzy chcąc się go ostatecznie pozbyć sprzedali tego ulubieńca ojca kupcom udającym się do Egiptu (Rdz 37,12-36). Chociaż Jakub myślał, że Józef nie żyje, bo taką informację przekazali mu starsi synowie, to jednak jego ukochany syn po początkowym doświadczeniu upokorzenia, jako niewolnik i więzień w Egipcie (Rdz 39,1-23), stał się najważniejszą osobą w państwie faraona po tym, jak zasłynął interpretacją snu egipskiego władcy. Józef kierując się Bożym natchnieniem tłumaczył sny zarówno egipskim dostojnikom, jak i samemu faraonowi. We śnie egipskiego monarchy Józef dostrzegł zapowiedź nadejścia klęski głodu, ujawniając jednocześnie, w jaki sposób należy zorganizować zbiórkę zboża, aby uratować Egipt przed nadchodzącym kataklizmem (Rdz 40-41).

Faraon uznając wielkość Boga, który był dawcą niezwykłej mądrości Józefa, obdarzył syna Jakuba najwyższą godnością, ustanawiając go zarządcą Egiptu: Józef piastując to stanowisko otrzymał od faraona imię „Safnat Paneach” (hebr. ṣāpnat paʽnēaḥ):

Potem faraon rzekł do Józefa: «Ja jestem faraonem, lecz bez twojej zgody nikt w całym Egipcie nie ośmieli się ruszyć ręką lub nogą.» Faraon nadał Józefowi imię Safnat Paneach. (Rdz 41,44-45)

Hebrajski tekst przytoczonego fragmentu zawiera tylko transkrypcję egipskiego imienia, nadanego Józefowi przez faraona, które uczeni tłumaczą w przybliżeniu: „Bóg rzekł, a on ożył”. Jednak łaciński przekład tego fragmentu mówi, że faraon nazwał Józefa w języku egipskim - „Zbawicielem świata” – łac. Salvator mundi). Tłumaczenie, którego dokonał św. Hieronim dowodzi, że ten wybitny egzegeta dostrzegał w postaci Józefa egipskiego zapowiedź Chrystusa, prawdziwego „Zbawiciela świata” (J 4,42). Dlatego też można powiedzieć, że przedstawiona w Księdze Rodzaju historia Józefa staje się figurą ziemskiej historii Syna Bożego: Jezus Chrystus, podobnie jak syn Jakuba, został odrzucony przez ludzi, za których umarł, by obdarzyć wszystkich na nowo życiem. To odrzucenie, podobnie jak w przypadku Józefa, stało się powodem niezwykłego wywyższenia Jezusa w tajemnicy Jego śmierci krzyżowej, zmartwychwstania i wniebowstąpienia.

Obecność typologii Józef-Jezus pozwala porównać Maryję z pramatką Izraela – Rachelą. Hebrajskie imię rāḥēl znaczy „owca”: imiona hebrajskich dziewcząt bowiem często przypominają o pasterskim pochodzeniu narodu Bożego wybrania. Stąd też, chrześcijańska tradycja chętnie odwołuje się do tej etymologii, mówiąc o „owieczce”, która wydała na świat Baranka Bożego. W swojej homilii paschalnej św. Meliton z Sardes, chrześcijański pisarz i apologeta, żyjący w drugim wieku, pisze o Jezusie Chrystusie i jego Matce, Maryi:

On jest milczącym Barankiem, Barankiem zabitym, zrodzonym z Maryi, pięknej owieczki.