Woda ze skały jako zapowiedź Eucharystii
"Pili zaś z towarzyszącej im duchowej skały, a ta skała – to był Chrystus..." (1 Kor 10,4).
Paweł Apostoł nawiązując do rabinicznej legendy, zdawał sobie niewątpliwi sprawę, że jest ona bardzo wątpliwa co do historyczności, stąd nadał jej ostatecznie sens duchowy. Tę duchową skalę, z której Izraelici czerpali wodę, utożsamił zatem z Chrystusem: „a ta skała – to był Chrystus” (1 Kor 10,4). Jak zostało wyżej powiedziane, w Starym Testamencie ze skałą utożsamiany był sam Bóg jako ocalenie, wybawiciel, zbawca Izraela. Bóg także był określany mianem źródła żywej wody. Utożsamienie przez Pawła Apostoła Chrystusa ze skałą stanowi niekwestionowane świadectwo jego wiary w preegzystencje Chrystusa. Za taką interpretacją nauczania Apostoła przemawiają – zdaniem A. Robinsona i A Plummera – względy gramatyczne stwierdzenia: hē pétra dé ḗn ho Christós – „skałą zaś był Chrystus”. Paweł użył czasownika „być” w czasie imperfectum, czyli w czasie przeszłym, co oznacza, że Chrystus był skałą – źródłem wody, która uratowała Izraelitów przed śmiercią z pragnienia. Innymi słowy, Skała była rzeczywistą obecnością Chrystusa, która ożywiała ciała Izraelitów i wzmacniała ich wiarę. Gdyby Apostoł użył czasu presens (teraźniejszego) czasownika „być” („skałą zaś jest Chrystus”), oznaczałoby to, że skała dla niego ma jedynie symboliczne znaczenie, czyli jest tylko typem Chrystusa[32]. Można zatem wnioskować, że – według Pawła Apostoła – już Izraelici na pustyni posiadali pokarm analogiczny do Eucharystii[33]. Niemniej jednak Apostoł nie ma na myśli z pewnością jakiegoś starotestamentalnego sakramentu, ale jego zapowiedź[34].
Podsumowując, „pokarm duchowy” oraz „napój duchowy” to w interpretacji Pawła Apostoła zapowiedzi pokarmu i napoju Eucharystycznego, czyli Ciała i Krwi Pańskiej. Dookreślenie pneumatikón wskazuje nie tylko na ich pochodzenie, ale także na zbawczy wymiar w tym sensie, że Chrystus daje wypełnienie tego, co one typologicznie zapowiadają. Mówiąc o duchowym pokarmie i napoju, a także o duchowej skale, Paweł Apostoł nawiązał – jak zauważa M. Rosik – do wczesnochrześcijańskiej terminologii odnoszącej się do Eucharystii, co widać w świetle starożytnego traktatu, znanego pod tytułem „Nauka dwunastu apostołów”[35]: „Dałeś pokarm i napój ludziom na pożywienie, aby Ci składali dzięki, nam zaś darowałeś duchowy pokarm i napój, i życie wieczne przez Sługę Swego”[36] (Didache 10,3).
W Pawłowym obrazie Chrystusa jako „duchowej skały” można dostrzec także starotestamentalne utożsamianie Boga ze skałą. Chrystus – prawdziwy Bóg jest Skałą, ale również źródłem wody żywej (por. J 7,37-38; 19,34). Chrystus jako skała, z której jako ze źródła wytrysnęła woda, wskazuje na tajemnicę napoju eucharystycznego: Chrystus sam z siebie dał nam duchowy napój, czyli Swoją Krew. Podobnie jak woda ze skały była dla Izraela pokrzepieniem w drodze do Ziemi Obiecanej, tak Krew Pańska pokrzepia i umacnia duchowo wierzących na drodze ziemskiej pielgrzymki do domu Ojca w niebie. Co więcej, jak woda ze skały była dla ludu izraelskiego lekarstwem czy też złagodzeniem ich pragnienia (zob. termin íama w Mdr 11,4), tak również Eucharystia – jak pouczają Ojcowie Kościoła – jawi się jako lekarstwo dające nieśmiertelność, antidotum na śmierć (por. Ignatius Antiochenus, Epistula ad Ephesios). Można w tym kontekście dostrzec nawiązanie do słów samego Jezusa: „Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym” (J 6,54).
Domaganie się przez Izraela wody na pustyni było wyrazem wystawiania przez nich Boga na próbę. Bóg jednak w swej dobroci i ojcowskiej miłości dostarczył wody swemu ludowi, wyprowadzając ją za pośrednictwem Mojżesza ze skały. Całe wydarzenie jawi się jako dzieło Boga. Świadczy ono również, że Bóg ma moc, aby z twardej skały wyprowadzić wodę oraz uczynić z pustyni miejsce obfitujące w nią. Podobnie jak w przypadku manny, także i wody Bóg dostarczył Izraelowi jej w obfitości. Manna i woda, którymi Bóg karmił i poił naród wybrany, to – w świetle interpretacji Pawła Apostoła – zapowiedzi (týpoi) „duchowego pokarmu” i „duchowego napoju” (zob. 1 Kor 10,3-4), czyli Eucharystii. W tym kontekście woda wyprowadzona ze skały jawi się jako prefiguracja eucharystycznego napoju, czyli Krwi Pańskiej.
[1] M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowieni – ku teologii, wstęp R. Bartnicki, Wrocław: Wydawnictwo „Chronicon, 2022, s. 235.
[2] Zob. Wj 17,1-7; Lb 20,7-11; Pwt 8,15-16; 32,49-52; 33,8; Ne9,15-17; Ps 78,15-16; 81,8-9; 95,8-11; 105,41; 106,32-33; Mdr 11,4; Iz 48,21.
[3] Zob. J. Lemański, Księga Wyjścia. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament II), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2009, s. 368.
[4] Zob. T. Brzegowy, Księga Izajasza. Rozdziały 1 – 12. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament XXII/1), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2010, s. 413.
[5] Zob. J. Lemański, Księga Wyjścia, s. 368-369; por. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 237.
[6] Zob. J.I. Durham, Exodus (Word Biblical Commentary 3), Dallas: Word Books, Publisher, 2002, s. 231.
[7] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 237.
[8] Zob. S. Łach, Księga Liczb. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy (Pismo Święte Starego Testamentu II/2), Poznań, Warszawa: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1970, s. 189.
[9] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 239-240.
[10] Zob. tamże, s. 241.
[11] Zob. S. Łach, Księga Psalmów. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy (Pismo Święte Starego Testamentu VII/2), przyg. do druku J. Łach, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1990, s. 354
[12] Termin təhôm, który oznacza: „morze, pierwotny ocean, pierwotny potok, potok, zalew”, w liczbie mnogiej przybiera znaczenia: „pierwotny potop, głębiny oceanu, wody oceanu”. Natomiast przymiotnik raḇ oznacza: „liczny, różnorodny, wielki”. Zob. L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski. Tom I-II (Prymasowska Seria Biblijna), red. wyd. pol. P. Dec, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2008, t. 2, s. 225-226. 630-631.
[13] Por. S. Łach, Księga Psalmów, 360.
[14] Skała w Starym Testamencie była symbolem suchości Zob. M. Prat, „Skała”, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. i oprac. K. Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1994, s. 874.
[15] Zob. O. Jurewicz, Słownik grecko-polski. Tom 1-2, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2000-2001, t. 2, s. 301-302.
[16] Zob. tamże, t. 1, s. 458.
[17] Zob. T. Muraoka, A Greek-English Lexicon of the Sepuagint, Louvain, Paris, Walpole: Peeters, 2009, s. 336.
[18] Zob. M. Prat, Skała, s. 874.
[19] Zob. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym (Prymasowska Seria Biblijna), przekł. Z. Kościuk, Warszawa 1998, s. 910-911; por. M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1989, s. 214-215.
[20] Zob. M. Prat, Skała, 874.
[21] Zob. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Słownik symboliki biblijnej, s. 1111.
[22] Zob. G.M. Baran, Znaczenie Janowej frazy „gennēthḗ(i) eks hýdatos kaí pneúmatos” (J 3, 5), „Tarnowskie Studia Teologiczne” (w druku); L. Goppelt, „ὕδωρ”, w: Theological Dictionary of the New Testament. Volume VIII, red. G. Friedrich, tłum. ang i red. G.W. Bromiley, Grand Rapids: Wm.B. Eerdmans Publishing Company, 1983, s. 318.
[23] Zob. M. É. Boismard, „Woda”, w: Słownik teologii biblijnej, s. 1059. 1060-1061; por. G.M. Baran, Znaczenie Janowej frazy „gennēthḗ(i) eks hýdatos kaí pneúmatos” (J 3, 5), „Tarnowskie Studia Teologiczne” (w druku).
[24] Zob. M. É. Boismard, Woda, s. 1060; G.M. Baran, Znaczenie Janowej frazy „gennēthḗ(i) eks hýdatos kaí pneúmatos” (J 3, 5), „Tarnowskie Studia Teologiczne” (w druku); por. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Słownik symboliki biblijnej, s. 1113.
[25] Zob. E. Dąbrowski, Listy do Koryntian. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Pismo Święte Nowego Testamentu VII), Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1965, s. 220-221.
[26] Na temat rozumienia pojęcia „typ” zob. np. G.M. Baran, „Chrzest – Prorocy i Pisma”, w: Sakramenty Kościoła. Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego (Źródło Wody Żywej 6a), red. P. Łabuda, Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2019, s. 34-36; A. Tyrrell Hanson, „Typologia”, tłum. P. Pachciarek, w: Słownik wiedzy biblijnej, red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, red. wyd. pol. P. Pachciarek et al., Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 1996, s. 780-781; B. McNeil, „Typologia”, w: Słownik hermeneutyki biblijnej, red. R.J. Coggins, J.L. Houlden, red. wyd. pol. W. Chrostowski, tłum. B. Widła, Warszawa 2005, s. 894-895
[27] Zob. E. Dąbrowski, Listy do Koryntian, s. 221; por. ; M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament VII), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2009, s. 311; W.F. Orr, J.A. Walther, I Corinthians. A New Translation, Introduction, with a Study of the Life of Paul, Notes, and Commentary, (The Anchor Yale Bible), New Haven, London: Yale University Press, 2008, s.245.
[28] Zob. M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian, s. 312.
[29] Zob. A. Robinson, A Plummer, A Critical and Exegetical Commentary on the First Epistle of St. Paul to the Corinthians (International Critical Commentary), Edinburgh: T&T ClarkLtd., 1999, s. 201; J. Murphy-O’Connor, „Pierwszy List do Koryntian”, w: Katolicki Komentarz Biblijny (Prymasowska Seria Biblijna), red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. Wyd. Pol. W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2004, s. 1336.
[30] E. Dąbrowski, Listy do Koryntian, s. 221; por. G.D. Free, , s. 446.
[31] Zob. A. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, przeł. O. Zienkiewicz, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1994, s. 183. 306-307; por. H.L. Strack, P. Billerbeck, Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch. Dritter Band. Die Briefe des Neuen Testaments und die Offenbarung Johannis, München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, 1954, s. 406-408.
[32] Zob. A. Robinson, A Plummer, A Critical and Exegetical Commentary on the First Epistle of St. Paul to the Corinthians, s. 201; por. E. Dąbrowski, Listy do Koryntian, s. 222; H. Conzelman, 1 Corintians. A Commentary on the First Epistle to the Corinthians (Hermeneia – A Critical and Historical Commentary on the Bible) tłum. ang. J.W. Leitch, Philadelphia: Fortress Press, 1975, s. 167.
[33] Zob. A. Robinson, A Plummer, A Critical and Exegetical Commentary on the First Epistle of St. Paul to the Corinthians, s. 201.
[34] Zob. H. Conzelman, 1 Corintians, s. 166.
[35] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 249.
[36] Tłum. za Nauka Dwunastu Apostołów (Głos Tradycji 1), tłum. W. Kania, Tarnów: [s.n.], 1982, s. 12.
