Błogosławieni miłosierni (Mt 5,7)

Pierwsze cztery błogosławieństwa w Ewangelii Mateusza odnoszą się do życia wewnętrznego człowieka, z którego wypływa zewnętrzna postawa życiowa. Kolejne błogosławieństwa wprost zachęcają do działania i przyjmowania określonych postaw.

Piąte błogosławieństwo zachęca do praktykowania czynów miłosierdzia. Według starszych komentatorów i niektórych ojców Kościoła, błogosławieństwo to zobowiązywało uczniów Chrystusa do materialnego wspierania ludzi ubogich i potrzebujących[2]. Wydaje się jednak, iż sprowadzanie miłosierdzia jedynie do materialnej pomocy innym nie oddaje w pełni zamysłu Chrystusa.

W Biblii hebrajskiej miłosierdzie Boga objawia się przede wszystkim przez udzielanie ludziom pomocy (zob. Iz 30,18; Ez 39,25), ale nade wszystko przez przebaczanie win (zob. Wj 34,6-7). Bóg zatem jest z każdym, kto wspiera, ale przede wszystkim z tym, który przebacza bliźniemu. Aby Bóg mógł być z człowiekiem, konieczna jest odpowiednia ku temu dyspozycja ludzkiego serca i woli (zob. Iz 55,7; Ps 103,17). Równocześnie widoczne jest w narodzie wybranym wielkie oczekiwanie na przyszłe Boże miłosierdzie, które objawi się poprzez zgromadzenie Izraelitów w ziemi ojców (zob. Jr 32,37-39; Iz 49,10.13). Miłosierdzie Boga, który ocala swój lud, jest widoczne u progu Nowego Testamentu w radosnym hymnie Maryi Magnificat (zob. Łk 1,54-55), a także w pełnej radości modlitwie Zachariasza ( zob. Łk 1,68-72). Św. Paweł stwierdzi, iż z chwilą ukazania się światu Wcielonego Syna Bożego zaczęło się również urzeczywistniać Boże miłosierdzie. Apostoł Narodów napisze, iż „ukazała się łaska (gr. charis – hebr. chesed) Boga, która niesie zbawienie wszystkim ludziom” (Tt 2,11-12).

Miłosierdzie jest cechą właściwą Bogu. Jednak również człowiek jest zachęcany i zobowiązywany do praktykowania miłosierdzia: „Bądźcie więc miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny” (Łk 6,36).

Ewangelia Mateusza szczególnie mocno podkreśla potrzebę pełnienia czynów miłosierdzia. Wydaje się, iż autor pierwszej Ewangelii w ten sposób chciał świadomie odpowiedzieć na bezduszny formalizm faryzeuszów i uczonych w Piśmie. Jezus jest ukazany przez Ewangelistę jako miłosierny Pan, w scenie powołania Mateusza: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Mt 9,12-13). Drugi raz miłosierdzie Jesusa podkreślone jest także w czasie sporów dotyczących zachowywania prawa szabatu, gdzie mówi On faryzeuszom: „Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary” (Mt 12,7; por. Oz 6,6). Potrzeba bycia człowiekiem miłosiernym jest widoczna również w nakazie przebaczenia bliźniemu przed przystąpieniem do Bożego ołtarza: „Jeśli przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim! Potem przyjdź i dar swój ofiaruj!” (Mt 5,23), jak również w zachęcie do pogodzenia się z bliźnim: „Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, dopóki jesteś z nim w drodze, by cię przeciwnik nie podał sędziemu, a sędzia dozorcy, i aby nie wtrącono cię do więzienia” (Mt 5,25).

Do właściwego zrozumienia, co znaczy błogosławieni miłosierni, konieczne jest także spojrzenie na opis Sądu Ostatecznego (zob. Mt 25,31-46). Choć nie ma w nim użytego słowa „miłosierdzie”, to jednak pełnienie uczynków miłosierdzia czyni zasadniczym kryterium podczas sądu. Los każdego z sądzonych będzie zależał od pełnienia dobrych uczynków (nakarmienia głodnych, napojenia spragnionych, pocieszania uwięzionych itd.), które to czyny rabini ówcześni Jezusowi nazywali „praktykami miłosierdzia” (gemilut chasadim)[3].

Zatem w Ewangelii Mateusza miłosierdzie rozumiane jest jako przebaczenie wszystkich krzywd wszystkim ludziom bez żadnego wyjątku oraz niesienie drugim pomocy. Tylko ci, którzy sami będą potrafili przebaczać i będą nieść pomoc potrzebującym, mogą liczyć na miłosierdzie Boga. Stąd też św. Jan Chryzostom mówił, iż człowiek przebacza bliźnim nie jako dobroczyńca, ale jako dłużnik Boga. Ci bowiem, którzy będą miłosierni, mogą liczyć na miłosierdzie.

W kontekście poprzednich błogosławieństw miłosierdzie Boga może tu oznaczać również królestwo Boże, które jest darem Boga dla ludzi miłosiernych. To królestwo Bóg daje człowiekowi z miłości miłosiernej, gdyż człowiek, zanim osiągnie to królestwo, najpierw musi dostąpić miłosiernego przebaczenia grzechów.

Można zatem piąte błogosławieństwo sparafrazować słowami: „okazujcie sobie nawzajem miłosierdzie – przebaczajcie i pełnijcie względem siebie dobre uczynki, a wtedy i Bóg okaże miłosierdzie dając wam królestwo Boże”.