Maryja wzorem do naśladowania

W czwartym wieku ujawnił się i nabrał znaczenia nowy wątek w mariologii. Był on związany z powstaniem i bardzo żywiołowym rozwojem życia monastycznego w Kościele. Jak wiadomo monastycyzm męski rozwijał się w formie życia eremickiego, natomiast żeński  przyjął formę życia wspólnotowego. Powstawały małe wspólnoty kobiet, które ślubując dozgonne dziewictwo, poświęcały się głównie ascezie i modlitwie. W tych wspólnotach wzorowano się na postaciach biblijnych, czy też postaciach znanych z historii Kościoła: najczęściej przypominano męczenników za wiarę. Wśród tych męczenników znaczny odsetek stanowiły kobiety, które powołując się na ślub czystości odmawiały wyjścia za mąż.

Właśnie w tych kręgach żeńskiego monastycyzmu propagowany był przykład Maryi. Wielkim propagatorem takiego wzoru był biskup Ambroży z Mediolanu, w drugiej połowie czwartego wieku. Z żeńskim życiem monastycznym był on powiązany rodzinnie. Jego siostra, Marcelina, w posiadłości rodzinnej założyła wspólnotę, taki ówczesny klasztor żeński. Swojego brata biskupa, czyli Ambrożego, angażowała do posługi duszpasterskiej w tej wspólnocie. Głosił zatem tym mniszkom kazania, przyjmował od nich śluby, przewodnicząc obrzędowi nakładania welonu. Do tej wspólnoty i do wszystkich kobiet żyjących w podobny sposób pisał traktaty na temat ich duchowości. Właśnie w tych wystąpieniach ukazywał Maryję jako wzór do naśladowania. Ukazywał ją jako mistrzynię duchowości i wzór życia poświęconego Bogu. Dziewicze poczęcie było przywilejem udzielonym Maryi przez Boga, ale jej wielkość polegała na zachowaniu dziewictwa nie tylko w sposób fizyczny, ale przede wszystkim duchowy. Była, jak to ujmował Ambroży, „dziewicą w ciele, ale także w duchu”[14], bo nie popełniła żadnego grzechu. Do tego należy dodać inne cnoty: pokory, rozwagi w mowie, mądrości, pilności w studiowaniu Pisma Świętego, pracowitości, ubóstwa i wielu jeszcze innych, a wiec tych wszystkich, które można pielęgnować w życiu zakonnym. W tym kontekście bronił w sposób stanowczy prawdy o dziewiczym poczęciu Maryi, widząc w tym realizacje zapowiedzi prorockich, oraz konieczność wynikającą ze świętości jej Syna. Bóg po prostu nie mógł mieć innej matki ziemskiej niż dziewica[15].

Stanowisko Ambrożego nie było odosobnione. Jego uczeń, biskup Augustyn z Hippony uważał nawet, że Maryja ślubowała Bogu życie w dziewiczym stanie, co nie tylko miało znaczenie teologiczne, bo stwarzało godne miejsce dla Chrystusa, ale było „przykładem na przyszłość dla świętych dziewic”[16].

Biskup Ambroży nie ograniczał przykładu Maryi tylko dla osób poświęcających się życiu monastycznemu. Chętnie prezentował ją jako wzór dla wszystkich chrześcijan. Podkreślał zwłaszcza jej cnoty, a zwłaszcza wiarę i zaufanie Bogu, wyrażone przede wszystkim w scenie Zwiastowania oraz pod krzyżem. Ta wiara, podobnie jak inne cnoty Maryi, stanowią wzór postępowania. W ten sposób biskup Ambroży stawał się promotorem duchowości maryjnej, opartej na naśladowaniu Matki Chrystusa.

Ambroży był też pierwszym wśród znanych teologów, który zaczął prezentować Maryje jako typ i obraz Kościoła. Podstawą do tego jest przede wszystkim prawda o poczęciu z Ducha Świętego. Biskup Mediolanu uczynił z tego obraz działalności Ducha Świętego w Kościele:  Maryja w ten sposób poczęła swojego Syna, a Kościół dzięki łasce Ducha Świętego rodzi swoje dzieci przez chrzest[17]. Maryja i Kościół doświadczają podobnego działania Ducha Świętego. Z tego oczywiście można wysnuwać dalsze konsekwencje[18].