Wizerunki maryjne
Historię ikonografii Matki Bożej możemy śledzić w Jej sanktuariach.
Najmłodszym sanktuarium diecezji tarnowskiej z koronowanym wizerunków Maryi jest Chorzelów. Na obraz ten o bardzo pięknej historii zostały nałożone złote diademy przez bpa Wiktora Skworca oraz bpa Andrzeja Jeża w dniu 9 września 2017 r.
Obraz przedstawia Świętą Rodzinę, w typie tak zwanej „Trójcy Ziemskiej”, czyli Chrystus, Maria i Józef. Obraz namalowany jest w technice olejnej na płótnie, na polu w kształcie prostokąta o wymiarach 88 na
Scena rozgrywa się we wnętrzu, z udziałem trzech postaci. Miejsce centralne kompozycji zajmuje Maryja z Jezusem. Matka Boża siedzi za stołem, lewym ramieniem podtrzymuje Syna, prawym zaś tuli Go do piersi. Jej głowa o kasztanowych włosach, okrytych ciemną chustą, pochyla się w stronę Chrystusa. Twarz ma łagodną, kształtne usta i zamyślone oczy. Ubrana jest w czerwoną suknię ze złotym kołnierzem obszytym perłami, na ramionach ma płaszcz ze złotą lamówką. Chrystus przytula swą głowę do policzka Matki, spogląda na Nią z wielką czułością. Wyciąga ku Maryi lewą dłoń z różami: białą i czerwoną, w prawej trzyma dwie wisienki; oba Jego przeguby zdobią perłowe bransoletki. Dzieciątko okrywa biała szata z dwoma czerwonymi pasami płótna pośrodku. Głowę Syna i Matki otacza świetlista aureola. Po lewej stronie nieco z tyłu stoi Św. Józef, o siwych włosach i brodzie, w granatowej sukni i złotawym płaszczu, patrzy przenikliwie na widza. Postawa Józefa skupiona, czuwa nad Matką i Jej Synem. Nad głową Św. Józefa malarz nie umieścił aureoli. Być może jego twarzy nadał rysy któregoś ze znamienitych przedstawicieli rodu Tarnowskich i tym należałoby tłumaczyć brak wspomnianego atrybutu przynależnego świętym.
Z prawej strony rozpościera się krajobraz, z ciekami wodnymi, drzewami, wiejskimi zabudowania, oraz architekturą kościoła z dwoma wieżami.
Na pierwszym planie artysta umieścił szarozielony stół, zastawiony talerzem z winogronami, kłosem zboża i ptakiem, który dziobie owoce. Pośrodku stołu leży jabłko, dalej widać dwa dodatkowe ptaki dzielące się ziarnem i drugie jabłko. Poniżej stołu, na prostokątnej tablicy o zaokrąglonych rogach znalazła się wierszowana inskrypcja: „Dzikim Ptakom i Zwierzom Bóg pokarmy daje /Dla dzikich się grzeszników Sam pokarmem staje/ Tak Świętego Bankietu w Dzikowskim obrazie/ Józef pilnuje z Panną niepodległą skazie.”
Do zastawionego bankietu Maryja w chorzelowskim sanktuarium wraz ze św. Józefem zaprasza, by jak najobficiej korzystać z uczty, którą dla swoich wiernych i poszukujących a szczególnie rodzinny przygotował Syn Jezus Chrystus. Bowiem od 7 września 2008 roku, dzięki dekretowi ówczesnego biskupa Wiktora Skworca, uwzględniając szerzący się kult i w szczególny sposób czczony przez małżeństwa i rodziny obraz Matki Bożej Chorzelowskiej, nadał chorzelowskiej świątyni tytuł „Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin”.
Zasadniczym celem, jaki przyświecał niniejszej refleksji, była prezentacja wybranych wizerunków maryjnych w sanktuariach diecezji tarnowskiej. Podjęta próba nie ma na celu opisu inwentaryzacyjnego obrazów, czy katalogowego uszeregowania, lecz ukazania bogactwa form artystycznych, piękna wyrazu wypływającego ze zmysłu wiary ludu w orędownictwo i pośrednictwo Maryi.
Wydaje się iż najważniejszą kwestią w prezentowanych obrazach jest świadomość, iż poprzez otaczane kultem „święte wizerunki”, nie tylko cenne pod względem artystycznym i historycznym są przede wszystkim „narzędziem” „pomostem” poprzez który człowiek może dotrzeć do rzeczywistości nadprzyrodzonej do osoby Maryi, a przez Nią do samego Boga.
Podjęta próba zwrócenia uwagi na pewne symbole, znaki umieszczone w cudownych wizerunkach ilustrują teologie maryjną i inspirują do podjęcia medytacji obrazu i otwarcia na Boże Słowo i natchnienia, które winny przedkładać się na styl naszego lepszego na wzór Maryi życia.
Podjęta próba, jak samo stwierdzenie nie wyczerpuje wszystkich ważnych zagadnień, może stanowić przyczynek do dalszych badań unikalnego fenomenu miejsc świętych, zwłaszcza sanktuariów maryjnych.
[1] Lettera della Congregazione del Clero ai Rettori dei Santuari [15 agosto 2011], Premessa, Città del Vaticano 2011, tekst polski: Kongregacja ds. Duchowieństwa, List do kustoszy sanktuariów [15 sierpnia 2011], Anamnesis 17(2011) nr 4, s. 19-25.
[2] KPK Kan. 1205
[3] P. Greger, Kult Maryjny w Polsce jako jedna z form pobożności ludowej, „Anámnesis” 9(2003) nr 1, 95-103
[4] M. Lo Giacco, Pellegrini, Romei e Palmieri. Il pellegrinaggio fra diritto e religione, Bari 2008, s. 158; G. Feliciani, La disciplina canonica dei santuari, [w:] Profili giuridici e storia dei santuari cristiani in Italia, pod red. G. Dammacco, G. Otranto, Bari 2004 s. 37-38; C. Rosell, Santuarios y Basílicas en el Derecho canónico vigente, „Efemérides Mexicana” 6(1988) nr 17, s. 167-168.
[5] Warto wspomnieć o licznych wizerunkach kopiach Częstochowskiej Pani, powstałych w XV w. w środowisku krakowskim tzw. Hodegetrii Małopolskich, do tego typu przedstawień należą obrazy: Madonna z Podola, Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, Matka Boża z Dzieciątkiem w Jazowsku, w Łososinie Dolnej, Staszkówce, Jadownikach k. Brzeska.
[6] A. A. Napiórkowski OSPPE, Maryja jest piękna. Zarys mariologii i maryjności, Kraków 2016, s. 242.
[7] S. Wójtowicz, Kościół parafialny w Bochni i jego środowisko artystyczne. Przewodnik, Bochnia 1983, s. 114.
[8] P. Pasek, Drewniany skarb z Gosprzydowej, „Spotkanie z Zabytkami” 2008, nr 3 (253), r. 32, s. 24-25; B. Prus, E. Prus, T. Kowalczyk, P. Prus, Z. Kornaś, Gosprzydowa z dziejów wioski i parafii, Gosprzydowa 2015, s. 402-432.
[9] T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi krakowskiej, Kraków 1982, s. 305.
[10] J. Kęska, G. Potępa, Oblicza bocheńskiej Madonny XVII – wieczne kopie, podobizny, inspiracje, Bochnia 2009.
[11] A. Mardeusz, Okulice. Matka Boża z Dzieciątkiem, s. 232.
[12] S. Kobielus Florarium christianum. Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze, Kraków 2006, s. 184-189.
[13] A. Wojtczak OMI, W sprawie tytułów maryjnych i ich rozumienia, „Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2010, nr 2(17), r. 9, s. 265.
[14] Ten typ ikonograficzny reprezentują obrazy tablicowe z wieku XV, na terenie diecezji obraz Madonny z Cerekwi – Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, Tryptyk w kościele pw. Matki Bożej Różańcowej w Przydonicy, u Klarysek w Starym Sączu, w Szczyrzycu, poza diecezją to obraz w Paczółtowicach oraz w Wołowcu.
[15] S. Kobielus, Magiczne i symboliczne znaczenie koralu w przedstawieniach Matki Bożej z Dzieciątkiem na przełomie średniowiecza i renesansu, [w:] S. Kobielus, Dzieło sztuki dzieło wiary. Przez widzialne do niewidzialnego, Ząbki 2002, s. 216-227, Tenże, Magiczne i symboliczne znaczenie koralu w przedstawieniach Matki Bożej z Dzieciątkiem na przełomie średniowiecza i renesansu, [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji SHS, Warszawa 1997, s. 325-341.
[16] A. Kramiszewska, Ikonografia Niepokalanego Poczęcia jako wyraz kultu Maryi Imakulaty, [w:] Święty wyjątek, Niepokalane Poczęcie Maryi. II Bocheńskie Sympozjum Mariologiczne 25 września 2004, red. J. Królikowski, Kraków 2004, s. 127-155.
[17] https://parafia.nowohuckie.pl/, z dn. 28. 04. 2020 r.
[18] K. Góral, Maryjnym szlakiem. Sanktuaria świata, Tarnów 1996, s. 23, Tenże Błogosławiona przez wszystkie narody. Sanktuaria świata, Tarnów 2003, s. 30.
[19] J. E. Dutkiewicz, Małopolska rzeźba średniowieczna 1300-1450, Kraków 1949, s. 144.
[20] J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe małopolskie 1420-1470, Warszawa 1981, s. 114, T. Bukowski, P. Pasek, Galeria sztuki w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Przewodnik, Tarnów 2019, s. 34.
[21] W. Szczebak, Zaproszenie do Bazyliki Katedralnej w Tarnowie. Przewodnik, Tarnów 2004, s. 106.
[22] S. Kobielus, Matka Boża z chusteczką –encheirionem, [w:] Series Byzantina. Studia nad sztuką bizantyjską i postizantyńską, red. W. Deluga, M. Janocha, Warszawa 2007, t. 5, s. 32-38; J. G. Kazimierczak, Kościoły z wizerunkami Matki Bożej Śnieżnej na małopolskiej trasie św. Jakuba Sandomierz-Kraków, I[w:] Pielgrzymi na drodze św. Jakuba. Przeszłości teraźniejszość, red. F. Mróz, I. Hodorowicz, Kraków 2009, s. 124; G. M. Baran, J. C. Moryc, Nadzieja zrozpaczonych spoglądająca z zawadzkiego obrazu, Dębica 2017, s. 97.
[23] K. Góral, Maryjnym szlakiem. …, dz. cyt., s. 110, Tenże, Błogosławiona przez wszystkie narody….., dz. cyt., s. 229.
[24] P. Pasek, Tarnowska Fatima w służbie Bogu i człowiekowi, [w:] Tarnowska Fatima. Album, red. S. Bilski, P. Pasek, Tarnów [2017], s. 3-9; J. Marszałek, S. Bilski, Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Tarnowie, Tarnów 2005, s. 8.
