Współczesna refleksja nad kwestią natchnienia

Współcześni teologowie o natchnieniu

Rozwój biblistyki, zwłaszcza badań literackich nad Pismem Świętym wskazuje, iż nie można ukazywać powstawania ksiąg biblijnych tak jak się przedstawia powstawanie współczesnych dzieł literackich. Powstanie bowiem Biblii było poprzedzone tradycją ustną. Wiele ksiąg ma także charakter anonimowy i kompilacyjny. Czasem były one przepracowywane, następowała relektura i aktualizacja w duchu potrzeb Ludu Bożego.

Nowe spojrzenie na natchnienie

„Biblię pojmuje się często statycznie jako księgę raz napisaną i skończoną. Paradoksalnie można powiedzieć, że w tym znaczeniu Biblia nigdy nie była księgą. Dynamicznemu ujęciu dziejów zbawienia odpowiada równie dynamiczne pojęcie księgi. Opisuje ona zbawcze działanie Boga, które nigdy się nie skończyło”[2].

Ukazanie natchnienia jako Bożego wpływu na umysł, wolę i władze wykonawcze hagiografa, nie ukazuje w pełni tajemnicy natchnienia. Niezasadnym wydaje się mówienie o jednym autorze księgi – hagiografie. W ten sposób bowiem pomija się kwestię wielu autorów, którzy redagowali i łączyli poszczególne księgi, mieli udział w kształtowaniu danej księgi. Pamiętać należy, iż następowały redakcje, w których brali udział różni ludzie. Wiemy np., iż najprawdopodobniej Ewangelia wg św. Mateusza początkowo posiadała tekst aramejski, następnie została poddana redakcji i przepracowaniu, została wzbogacona m.in. w tekst pochodzący jak uważają niektórzy autorzy z tzw. Ewangelii Galilejskiej (Q), zostało dodane także do niej dzieło św. Marka, finalnie zaś dokonano tłumaczenia całego dzieła. Podobnie rzecz się ma z kwestią autorstwa – niejednokrotnie możemy powiedzieć, iż dana księga nie jest dziełem ewangelisty, któremu jest przypisywana, ale raczej dziełem pewnej szkoły – uczniów apostolskich (np. Ewangelia wg św. Mateusza czy dzieło św. Jana). Również część materiału w poszczególnych dziełach była przejęta z ustnego nauczania Kościoła.

Kwestia wielu autorów, przekazu i redakcji jest szczególnie widoczna w Starym Testamencie, gdzie spisanie ksiąg poprzedził wielowiekowy okres ustnego przepowiadania i kształtowania poszczególnych tekstów. Podobnie rzecz ma się w pismach nowotestamentalnych, choć okres kształtowania był krótszy, jednak i tu obejmował nierzadko kilkanaście – kilkadziesiąt lat. Tak w Starym jak i Nowym Testamencie uwzględnić również należy wpływ kultur i kultów w ramach których działali i tworzyli natchnieni autorzy.

Spisanie Księgi często nie oznaczał końca kształtowania. W świetle nowych wydarzeń i potrzeb, niejednokrotnie konieczna była nowa redakcja, reinterpretacja dzieła. Często dokonywali tego już uczniowie lub słuchacze, którzy nadawali dziełom ostateczny literacki kształt. Takie działania widać, gdy Naród Wybrany dokonywał reinterpretacji tradycji prawniczych, historycznych i prorockich. W taki sposób powstawały dzieła Deuteronomisty, Kronikarza, Deutero- i Trito-Izajasza. Kolejni autorzy kierowani przez Ducha Świętego wnikali pełniej we właściwy sens otrzymanego od Boga objawienia.

W przedsoborowych pracach zasadniczo nie zwracano szczególnej uwagi na posłannictwo i znaczenie całego Ludu Bożego Starego i Nowego Testamentu, wśród którego powstawały Księgi Święte. A pamiętać należy, iż hagiografowie pisali dla konkretnej społeczności Ludu Wybranego Starego Przymierza, czy też dla konkretnych gmin Kościoła. Można zatem uznać, iż w charyzmacie natchnienia uczestniczył cały Lud Boży. Współdziałał on w powstaniu, przekazywaniu i spisywaniu Słowa Bożego.

Działania zatem Ducha Świętego nie należy zacieśniać jedynie do wpływu na indywidualną osobę hagiografa. Wszyscy bowiem, którzy współtworzyli lub współdziałali w powstawaniu, przekazywaniu tradycji ustnej, tak w Starym Przymierzu – byli to prorocy, kapłani, mędrcy, królowie, zaś w czasie Nowego Testamentu apostołowie, ewangeliści, wspólnota wierzących chrześcijan – byli otoczeni asystencją Ducha Świętego. Spisywali oni poszczególne księgi bądź też współdziałali przy ich pisaniu, sporządzaniu poszczególnych tradycji lub całych ksiąg (hagiografowie, redaktorzy). Wszyscy oni byli objęci charyzmatycznym działaniem Ducha Bożego[3].