Krótka historia kultu Matki Bożej w diecezji tarnowskiej
W tych krajach, w których tożsamość narodowa wiązała się z Kościołem katolickim i obroną wiary, kult maryjny rozwinął się bardzo mocno.
Ważnym elementem krajobrazu Diecezji Tarnowskiej są gęsto rozsiane przydrożne kapliczki które najliczniej dedykowano Matce Bożej. Te tysiące obiektów przy drogach, polach, przy miastach, miasteczkach i wsiach, które w ciągu wieków stworzyła rzesza ludowych artystów to świadectwo żarliwej wiary ludu tej diecezji. Jedne były wyrazem indywidualnego, inne zbiorowego aktu wdzięczności - na podziękowanie za wysłuchanie próśb, za uleczenie z choroby, za powrót z wojny, za uchronienie od zarazy, głodu czy innego niebezpieczeństwa. Wznoszono je także celem uproszczenia opieki, ochrony przed nieszczęściami, by wyprosić błogosławieństwo dla ziemi i plonów. Wszystkie one są świadectwem ufności pokładanej w Bogu, są świadectwem czci jaką nasi przodkowie oddawali Panu Bogu, Matce Najświętszej i świętym. Stanowiły też w przeszłości pewnego rodzaju katechizm, swoistą formę nauczania Kościoła. Miały wpływ na kształtowanie się oblicza wspólnot mieszkających w danym przysiółku czy osiedlu. Były czynnikiem kształtującym dzień powszedni: gromadzili się przy nich tak w chwilach smutnych jak i radosnych. Takie kapliczki do dnia dzisiejszego w wielu miejscach „żyją”, gromadzą się przy nich ludzie, którzy je dekorują zielenią i kwiatami, spotykają się, by wspólnie śpiewać majówki czy odmawiać różaniec. Kiedy prawie 40 lat temu dokonany został swoisty inwentarz wszystkich kapliczek, figur i krzyży przydrożnych na ówczesnym terenie Diecezji Tarnowskiej, samych kapliczek dedykowanych Matce Bożej było ponad cztery i pół tysiąca[55].
Ta mnogość sanktuariów, kościołów i kaplic, a w nich obrazów i figur Matki Bożej to wielki dar, który uwypukla i wzmacnia charakterystyczny rys maryjny Diecezji Tarnowskiej. Prymas Stefan Kardynał Wyszyński w 50. rocznicę swoich święceń kapłańskich powiedział: „Stawiając wszystko na Bogurodzicę, nie zostałem zawiedziony”. Było to doświadczenie jego życia i jego kapłańskiej drogi. To doświadczenie towarzyszy także nam.
[1] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 68.
[2] To według podań uczniowie Cyryla i Metodego mieli przynieść ze sobą wizerunek Matki Bożej, który ofiarowany pilzneńskiej wspólnocie zawisł w głównej bramie grodu. W wiekach XI-XII obraz znajdował się w baszcie-kaplicy zamkowej a stamtąd trafił do nowo wybudowanego kościoła farnego. Przez kolejne lata przed oblicze Pilzneńskiej Madonny przybywali pokłonić się polscy monarchowie, m.in. Łokietek, królowa Jadwiga i Władysław Jagiełło. Po fundacji kościoła i klasztoru augustianów tam został przeniesiony łaskami słynący obraz. Niestety podczas najazdu węgierskiego w 1474 r. miasteczko, a wraz z nim wizerunek Matki Bożej, spłonęło. Obraz został odmalowany i przez kolejne wieki zasłużył na miano cudownego wizerunku Matki Bożej Pocieszenia z Pilzna. Kustoszami Cudownego Wizerunku są Ojcowie Karmelici. M. Krajewski, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w kościele Ojców Karmelitów w Pilźnie, Pilzno 1995, s. 63-69.
[3] R. Kałamański, Kult maryjny w Kościele rzymskokatolickim – dogmaty i tytuły Maryi na tle nauczania Pisma Świętego, Warszawa 2010, s. 15.
[4] Cyt. za: M. Krajewski, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w kościele Ojców Karmelitów w Pilźnie, Pilzno 1995, s. 7.
[5] List pasterski bp. F. Lisowskiego o koronacji cudownego obrazu NMP w Odporyszowie z dnia 28 VII 1937 r., „Currenda”, 7/1937, s. 151.
[6] S. Stańczyk, Tuchów. Matka Boża Tuchowska, w: Sanktuaria Diecezji Tarnowskiej; TST, t. 9, Tarnów 1983, s. 302.
[7] Tuchowska Matka Chrystusa i Kościoła, w: J. Ablewicz, Kazania maryjne, Tarnów 2016; s. 129.
[9] Unikalna skala pobożności maryjnej. Zobacz jak Polska czci Matkę Bożą, https://www.pch24.pl/unikalna-skala-poboznosci-maryjnej--zobacz-jak-polska-czci-matke-boza,61882,i.html
[10] Tamże.
[11] Na podstawie Schematyzmu Diecezji Tarnowskiej 2020.
[12] Na podstawie Schematyzmu Diecezji Tarnowskiej 2011/2012 oraz 2020.
[13] Sanktuaria Diecezji Tarnowskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, t. 9, Tarnów 1983, s. 466.
[14] Homilia Biskupa Tarnowskiego Andrzeja Jeża z okazji ustanowienia sanktuarium Matki Bożej Tylickiej - Opiekunki Rodzin i Uzdrowienia Chorych, Tylicz, 27 sierpnia 2016 r., „Currenda”, 3/2016, s. 313.
[16] 13 maja 1993 r. erygował bp Józef Życiński
[17] 15 sierpnia 2014 r. erygował bp Andrzej Jeż
[18] 7 września 2008 r. erygował bp Wiktor Skworc
[19] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[20] 16 lipca 2007 r. bp Wiktor Skworc
[21] 28 października 2013 r. erygował bp Andrzej Jeż
[22] 24 grudnia 1974 r. bp Jerzy Ablewicz wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[23] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[24] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[25] 13 maja 2003 r. erygował bp Wiktor Skworc
[26] 1 października 2006 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[27] 8 grudnia 2003 roku bp Wiktor Skworc
[28] 2 października 2011 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[29] 28 października 2011 r. erygował bp Wiktor Skworc
[30] 2 lutego 2006 r. erygował bp Wiktor Skworc
[31] 13 maja 2003 roku erygował bp Wiktor Skworc
[32] 15 września 2010 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[33] 27 sierpnia 2016 r. erygował bp Andrzej Jeż
[34] 2 lutego 2003 r. bp Wiktor Skworc wydał dekret potwierdzający istnienie sanktuarium
[35] Koronacja koronami biskupimi miała miejsce 20 sierpnia 1938 r. - koronował abp Adam Stefan Sapieha.
[36] M. Nowakowski, Koronowane wizerunki Matki Bożej w Diecezji Tarnowskiej. Matka Boża Tuchowska. „Bethania” [online], 12/2012 [dostęp 26 IV 2020 r.]. Dostępny: http://www.bethania. pl/2012_12/d4.htm; por. S. BUDZIK, Działalność duszpasterska biskupa Leona Wałęgi (1901-1933), mps, Lublin 1977, s. 81-84.
[37] Historia parafii oraz cudowny obraz Matki Bożej Zawadzkiej [dostęp 27 IV 2020 r.]. Dostępny: http://www.sanktuarium.zawada.diecezja.tarnow.pl/sanktuarium/historia-i-obraz#koronacja-obrazu.
[38] F. Mróz, Ł. Mróz, Koronacje papieskie wizerunków Najświętszej Maryi Panny w Polsce w latach 1990-2011, „Peregrinus Cracoviensis”, 23/2012, s. 33.
[39] Obraz powstał na przełomie XV i XVI w. Namalowany jest na płótnie farbami olejnymi i naklejony na modrzewiową deskę o wymiarach 90 x 75 cm. Obraz jest dziełem nieznanego artysty. J. Kęsek, G. Potępa, Oblicze Bocheńskiej Madonny: XVII-wieczne kopie, podobizny, inspiracje, Bochnia 2009, s. 5-8.
[40] Tamże, s. 7-9.
[41] J. Flasza, Puklerz złoty i łza krwawa. Z dziejów obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, Bochnia 2004, s. 10-13.
[42] Z. Sadko, Różańcowa Matka Boża Bocheńska, Bochnia 2004, s. 16.
[43] „Nasza Sprawa”, 39/1934, s. 2.
[44] Pierwsza data koronacji została podana w „Currendzie” 8/1934, a o zmianie poinformowano w Wezwaniu na koronację w 9 numerze tego pisma.
[45] „Nasza Sprawa”, 41/1934, s. 1-3; por. J. Flasza, Puklerz złoty i łza krwawa. Z dziejów obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, Bochnia 2004, s. 24-29.
[46] S. Wójtowicz, Bochnia. Matka Boża Różańcowa, TST, 9/1983, s. 143-149.
[47] Parafia Czermna. Droga do koronacji i uroczystość koronacji obrazu Matki Bożej Czermneńskiej [dostęp 26 IV 2020 r.]. Dostępny: http://czermna.diecezja.tarnow.pl/?sanktuarium.
[48]J. Nowakowski, Domosławice. Matka Boża z Dzieciątkiem, TST, 9/1983, s. 171-173; „Nasza Sprawa”, 34/1935, s. 476; 40/1935, s. 559.
[49] Archiwum Parafialne w Grybowie, Księga łask, uzdrowień i nawróceń otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej Grybowskiej, rkps, sygn. 34, s. [24];.Liber memorabilium pro Parochia Grybow – incipiens ab Anno 1830 a Joanne Chrysoffi Czyrniański Parocho in Grybow – comparatus. I, rkps, sygn. 40, s. 80.
[50] Tamże, Księga łask, uzdrowień i nawróceń otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej Grybowskiej, rkps, sygn. 34, s. [23-25]; J. Skrabski, Kościoły Grybowa. Monografia historyczno-artystyczna, Kraków 2010, s. 188.
[51] „Nasza Sprawa”, 29/1935, s. 401.
[52] Figura Matki Bożej Przeczyckiej – jest to rzeźba wykonana w drzewie lipowym lub gruszowym o wysokości 120 cm. Matka Boża na prawej ręce trzyma Dzieciątko Jezus. Czas powstania statuy Matki Boskiej Przeczyckiej określa się na lata 1460-1470. Jej suknia jest w stylu gotyckim, ale twarze Maryi i Dzieciątka mają wygląd renesansowy. Niektórzy historycy sztuki sugerują, że figura została wyrzeźbiona w jednej ze szkół Wita Stwosza na Węgrzech. J. Jałowy, Dzieje parafji przeczyckiej z okazji koronacji statuy Matki Boskiej, cz. 2, Cudowna Matka Boska Przeczycka, Rzeszów 1925, s. 3-6.
[53] J. Jałowy,, Dzieje parafji przeczyckiej z okazji koronacji statuy Matki Boskiej, cz. 3, Dni łaski i chwały w Przeczycy czyli dokumenty do koronacji cudownej statuy Matki Boskiej w Przeczycy, s. 9-28.
[54] Tamże, s. 93-94. Sanktuarium Matki Bożej w Przeczycy. Krótka historia parafii Przeczyca i cudownego wizerunku Matki Boskiej Przeczyckiej [dostęp 27 IV 2020 r]. Dostępny: http://www.przeczyca.org/viewpage. php?page_id=4
[55] Kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie Diecezji Tarnowskiej, w: Schematyzm Diecezji Tarnowskiej 1983, red. J. Rzepa.
